Ngày đăng : 07-12-2015

Phßng gi¸o dôc vµ ®µo t¹o huyÖn b×nh xuyªn

Tr­êng trung häc c¬ së h­¬ng s¬n

 

 

ĐỔI MỚI PPDH-KTĐG

Sơ đồ hóa kiến thức thành bảng trong dạy học địa lí ở trường THCS

 

 

Gi¸o viªn thùc hiÖn:     LÊ THỊ THU PHƯƠNG

Tæ :    Khoa häc tù nhiªn

 

 

 

 

 

 

 

 

N¨m häc 2015-2016

 

 

 

         

I. PHẦN MỞ ĐẦU

1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI:

     Sự nghiệp CNH- HĐH đất nước muốn thành c«ng ®ßi hỏi người Việt Nam phải cã năng lực mới, cã kiến thức, cã thể chất tinh thần phong phó, đạo đức trong s¸ng mới cã khả năng tham gia gióp sức vào c«ng cuộc x©y dựng nước nhà mới là động lực của sự ph¸t triển đ¸p ứng mọi yªu cầu của x· hội cả về nh©n c¸ch và tài năng. Đã là nguồn nh©n lực cần thiết gióp Việt Nam cã thể đi tắt, đãn đầu, rót ngắn khoảng c¸ch lạc hậu so với c¸c nước ph¸t triển trong khu vực trªn thế giới . Gi¸o dục Đào tạo phải được ưu tiªn, phải đi trước đãn đầu cho sự ph¸t triển 

 

      Vậy làm thế nào để người Việt Nam đ¸p ứng được nhu cầu của sự ph¸t triển x· hội. Tiếp thu tri thức, làm chủ tri thức trong thời đại bïng nổ th«ng tin. Điều đã đặt ra cho ngành gi¸o dục đào tạo nước ta nhiệm vụ mới – thay đổi phương ph¸p dạy học. Đ©y là việc làm cấp thiết hiện nay của ngµnh gi¸o dục và của x· hội được Đảng và nhà nước quan t©m, ban hành thành luật điều 24.2- Luật gi¸o dục : “Phương ph¸p gi¸o dục phổ th«ng  phải ph¸t huy tÝnh tÝch cực, tự gi¸c chủ động s¸ng tạo cho học sinh phï hợp với đặc điểm của từng m«n học, rÌn luyÖn kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn t¸c động đến t×nh cảm đem lại nguồn vui hứng thó trong học tập cho học sinh”.

 

      Hiện nay nước ta đ· , đang tiến hành cuộc c¸ch mạng trong gi¸o dục, nội dung, chương tr×nh  giảng dạy đã được đổi mới, chất lượng bước đầu đã được cải thiện theo phương ch©m: “cơ bản, hiện đại hµi hßa phï hợp với thực tiễn Việt Nam” (Nghị định 02/2003 của chÝnh phủ) . Điều đã đặt ra cho gi¸o dục nhiều vấn đề cần phải giải quyết: Vấn đề truyền thống- hiện đại, vấn đề toàn cầu quốc gia và c¸ thể. Để đ¸p ứng sự ph¸t triển hiện nay Gi¸o dục Đào tạo nước ta phải đổi mới , hiện đại hãa kh«ng chỉ về phương ph¸p dạy học, cßn đổi mới cả về nội dung , phương tiện dạy học trªn nền tri thức khoa học - c«ng nghệ mới tiªn tiến  hiện đại hãa với sự hỗ trợ của c«ng nghệ th«ng tin, gi¸o dục phải tiếp thu bằng nhiều c¸ch kh¸c nhau,  bằng chÝnh th¸i độ chủ động, tÝch cực s¸ng tạo của người học.

 

   

2. Môc ®Ých nghiªn cøu

            RÌn cho HS kÜ n¨ng hÖ thèng ho¸, kh¸i qu¸t ho¸ c¸c ®¬n vÞ kiÕn thøc trong mét sè bµi ®Þa lÝ qua c¸c s¬ ®å, b¶ng biÓu. TÝch cùc ho¸ c¸c ho¹t ®éng häc tËp cña häc sinh ®¸p øng nhu cÇu ®æi míi ph­­¬ng ph¸p d¹y häc.

3. KÕt qu¶ cÇn ®¹t

- HÖ thèng c¬ së lÝ luËn vÒ tæ chøc c¸c ho¹t ®éng häc tËp trong d¹y häc ch­­¬ng tr×nh ®Þa lÝ - THCS ®Ó häc sinh tù lÜnh héi kiÕn thøc.

- §Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p tæ chøc häc tËp häc trong d¹y häc ®Þa lÝ-THCS

- ThiÕt kÕ mét vµi ho¹t ®éng cã ¸p dông viÖc lËp s¬ ®å, lËp b¶ng  trong mét sè bµi ®Þa lÝ.

4. §èi t­­îng  ,  Ph¹m vi.

  a. §èi t­îng

          Nghiªn cøu viÖc lËp s¬ ®å, lËp b¶ng trong viÖc gi¶ng d¹y mét sè bµi ®Þa lÝ - THCS vµ ¶nh h­­ëng cña ph­­¬ng ph¸p tíi sù h×nh thµnh, chiÕm lÜnh kiÕn thøc cña häc sinh.

b. Ph¹m vi nghiªn cøu

  Häc sinh líp 7, 9 tr­­êng THCS Hương Sơn

                                      PhÇn ii. Néi dung ®Ò tµi

 

 

I. C¬ së lÝ luËn

 

           Khoa häc ®Þa lý lµ mét bé m«n khoa häc cã ®Æc tr­ng riªng kiÕn thøc võa cô thÓ võa trõu t­îng ®Ó bµi d¹y cã hiÖu qu¶ th× chúng ta đang cố gắng biến những lí thuyết  trừu tượng thành những dấu hiệu cụ thể, trực quan nhằm giúp học sinh dễ dàng hình dung hơn, từ đó dễ nắm bắt được những nội dung kiến thức. Hơn nữa chúng ta muốn học sinh không chỉ nắm chắc những đơn vị kiến thức rời rạc, biệt lập khác so sánh đối chiếu thấy được sự khác nhau giữa các đơn vị kiến thức, không chỉ biết từng cây mà phải thầy toàn bộ cánh rừng. Nghĩa là học sinh phải biết xâu chuỗi các đơn vị kiến thức trong các bài học lại với nhau và khái quát hoá thành những vấn đề chung nhất, bao trùm nhất dễ dàng tìm ra những điểm giống và khác nhau nhất. Một trong những phương tiện hữu hiệu giúp học sinh trực quan hoá nội dung học tập, cũng như giúp các em có được cái nhìn chung khái quát toàn bộ các đơn vị kiến thức trong mối quan hệ vốn rất nhiều chiều, theo nhiều tầng bậc khác nhau của nội dung học tập chính là lập sơ đồ, lập bảng so sánh.

 

II. C¬ së thùc tiÔn

 

Trong SGK Địa lí 7 năm 2003, lập sơ đồ và lập bảng đã được các tác giả sử dụng trong việc biên soạn một số bài tập. Ví dụ: Lập sơ đồ bài tập 2 SGK trang 28, bài tập 1 trang 35, bài tập 3 trang 52, bài 3 trang 73; lập bảng bài tập 3 trang 84, bài 1 trang 104, bài 2 trang 108. Trong SGK §Þa lý 8 viÖc lËp s¬ ®å vµ lËp b¶ng còng ®­îc c¸c nhµ biªn so¹n sö dông th­êng xuyªn vµ ®a d¹ng. VÝ dô: LËp s¬ ®å BT 3/ 28 , BT 3/ 30 , BT 4/42  Các bài tập này chủ yếu dùng cho mục đích củng cố và luyện tập. Nhờ có những sơ đồ và bảng so sánh này học sinh vừa hiểu được những đơn vị kiến thức cần nhớ, vừa hiểu được một cách rõ ràng, cụ thể mối quan hệ giữa những đơn vị kiến thức đó. Tuy nhiên, số lượng sơ đồ, bảng so sánh trong SGK chưa nhiều, đặc biệt với dạng bài ôn tập. Đây là dạng bài trong cấu trúc biên soạn SGK không có nhưng trong phân phối chương trình lại có bài ôn tập. Cho nên việc khái quát hoá nội dung một số bài học trong SGK Địa lí 7 bằng phương pháp lập sơ đồ hoặc lập bảng là tương đối phù hợp. Bởi vậy trong bài viết này, tôi mạnh dạn sử dụng những phương pháp này để tóm tắt nội dung một số bài học với mong muốn trao đổi, tham khảo ý kiến tìm ra phương pháp hỗ trợ cho việc dạy học Địa lí  đạt hiệu quả cao hơn.

 

III. Thùc tr¹ng vÊn ®Ò nghiªn cø u vµ tæng kÕt kinh nghiÖm

                                                                                                                                        

 

1. Về cách lựa chọn nội dung kiến thức để lập sơ đồ, lập bảng

Trong dạy học Địa lí, giáo viên có thể lập sơ đồ, lập bảng cho nội dung một bài học, cũng có thể lập chung cho một chuỗi bài nhất định. Việc lập sơ đồ và lập bảng chủ yếu được sử dụng đối với những bài có lượng kiến thức tương đối nhiều và mối quan hệ giữa các đơn vị kiến thức cần được tường minh hoá một cách cụ thể để giúp học sinh nắm bài chắc hơn sâu hơn. Phương pháp này phù hợp trong việc dạy một chuỗi bài, đặc biệt trong việc Tổng kết một phần hoặc một chương. Nhưng như thế không có nghĩa là bất kì chuỗi bài nào trong  SGK Địa lí mới cũng có thể áp dụng phương pháp này. Để có thể đưa vào một sơ đồ hay một bảng hệ thống thì bài học đó. Chuỗi bài đó phải có điểm chung nào đó để tập chung chúng vào hệ thống. Không quy về được điểm chung ấy, không thể lập thành sơ đồ hoặc bảng hệ thống được. Nói một cách khác muốn lập sơ đồ hay bảng, chuỗi bài đó phải có số lượng các yếu tố nhất định. (ít nhất phải từ hai trở lên) và giữa các yếu tố vừa phải có quan hệ đồng nhất, vừa phải có quan hệ khác biệt. Ví dụ: Các bài “Môi trường xích đạo ẩm”, “Môi trường nhiệt đới”, “Môi trường nhiệt đới gió mùa” có thể lập thành một sơ đồ trong mỗi bài, cho cả 3 bài, hoặc thành bảng cho bài ôn tập. Vì các bài học này vừa đảm bảo đủ số lượng tối thiểu là hai yếu tố (Khí hậu và sinh vật, các đặc điểm khác của môi trường) vừa đảm bảo quan hệ đồng nhất yếu tố (là đặc điểm tự nhiên của các môi trường địa lí thuộc đới nóng) lẫn quan hệ khác biệt (đặc điểm riêng về khí hậu, về sinh vật). Hay khi dạy tiết 27 – “ôn tập chương II, III, IV, V ” có thể lập thành bảng hệ thống kiến thức, bởi các bài học từ chương II đến chương V có đủ số lượng các yếu tố lập thành bảng như: Khí hậu, sinh vât, hoạt động kinh tế

của con người, các vấn đề của từng môi trường, và các yếu tố ấy lại lấy “Môi trường địa lí trên Trái Đất” làm trung tâm tạo thành mối quan hệ đồng nhất giữa các yếu tố. Trong khi đó mỗi yếu tố lại thể hiện những mặt khác nhau của từng kiểu loại môi trường địa lí đã tạo lên mối quan hệ khác biệt giữa chúng. Như vậy, việc lập sơ đồ hay không và lập như thế nào chỉ phù hợp là tuỳ thuộc vào việc giáo viên chọn yếu tố nào (hay đơn vị kiến thức nào, bài học nào) và xác định đúng được mối quan hệ giữa yếu tố đó.

2. Lập sơ đồ, lập bảng cho một số nội dung bài học trong SGK Địa Lý mới

2.1.Lập bảng kiến thức cho một phần bài học

Bµi 28: ®Þa lý 9 phÇn II: §iÒu kiÖn tù nhiªn vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn

Tµi nguyªn thiªn nhiªn	§Æc ®iÓm næi bËt	GÝa trÞ kinh tÕ
§Êt	Ba dan: 1,36 triÖu ha	ThÝch hîp cho viÖc trång c©y c«ng nghiÖp nh­ cµ phª, cao su…
Rõng	GÇn 3 triÖu ha rõng tù nhiªn	ThÝch hîp cho ph¸t triÓn ngµnh l©m nghiÖp vµ nghÒ rõng
KhÝ hËu	CËn xÝch ®¹o, khÝ hËu cao nguyªn m¸t mÎ	ThÝch hîp trång nhiÒu loµi c©y nh­ hoa, rau qu¶ «n ®íi vµ ®Æc biÖt lµ c©y c«ng nghiÖp
N­íc	Nguån n­íc phong phó råi rµo	ThuËn lîi ph¸t triÓn thuû ®iÖn vµ t­íi tiªu
Kho¸ng s¶n	B« xÝt cã tr÷ l­îng lín h¬n 3 tØ tÊn	ThuËn lîi ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp khai kho¸ng

2.2. Lập bảng cho bài thực hành về nhận biết đặc điểm môi trường tự nhiên

Ví dụ:Bài 12: Có 3 ảnh về các kiểu môi trường đới nóng, xác định từng ảnh thuộc kiểu môi trường nào?

 

 

2.3. Lập bảng cho bµi ôn tập:

Ví dụ: Bài tập 3 trang 73/SGK:Sơ đồ:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Để có thể kiểm tra độ chắc chắn trong việc nắm kiến thức của học sinh ta có thể chuyển sơ đồ theo kiều ngang như trên thành sơ đồ kiều dọc hoặc kiểu ngược. Đồng thời với việc chuyển này giáo viên có thể bỏ lời dẫn ở một số vị trí và yêu cầu học sinh hoàn chỉnh sơ đồ đó. Việc bỏ trống lời dẫn nào tuỳ thuộc vào mục đích rèn luyện của giáo viên, ta có thể chuyền lại sơ đồ trên như sau:

Hoặc với bài tập 2/28: Dùng mũi tên nối thành sơ đồ cho đúng

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Giáo viên có thể chuyền lại sơ đồ trên:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Như vậy, trong những trường hợp cụ thể giáo viên có thể lập sơ đồ, lập bảng cho một đơn vị kiến thức trong bài, cho một bài, một cum bài hoặc có thể theo một vấn đề cần giảng

 3. KÕt qu¶

Qua viÖc gi¶ng d¹y b»ng h×nh thøc lËp s¬ ®å vµ lËp b¶ng t«i nhËn thÊy häc sinh tiÕp thu kiÕn thøc nhanh h¬n, hiÓu bµi vµ ph¸t triÓn t­ duy khoa häc cã kh¶ n¨ng kh¸i qu¸t vµ hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc. §iÒu ®ã ®· ®­îc biÓu hiÖn trªn kÕt qu¶ cña häc sinh sau khi kh¶o s¸t:

Lớp 9: TSố   : 75 HS.

                               Giỏi: 11-14,7%

                               Khá:53-70,6%

                               TB:11-14,7%

                               Yếu:0-0%

                                       

 

                   PHÇN iii. KẾT LUẬN Vµ KIÕN NGHÞ

 

Có thể nói với những sơ đồ và bảng kiến thức như vừa nêu trên, chúng ta có thể giúp học sinh “Trực quan hoá” được nội dung kiến thức và vì thế việc nắm bài học của các em sẽ sâu sắc hơn. Đây là thế mạnh của phương pháp này, trong việc dạy học nói chung và dạy địa lí nói riêng. Thêm vào đó, việc dùng sơ đồ hay lập bảng so sánh trong tổng kết bài học, phần học, một mặt giúp giáo viên kiểm tra được độ chắc chắn, tính chính xác của nội dung kiến thức học sinh tiếp nhận được, mặt khác giúp các em tự đánh giá được chất lượng việc nắm kiến thức của mình. Mặc dù vậy việc dùng sơ đồ hay lập bảng so sánh cũng không thể thay thế được các phương pháp, các thủ pháp dạy học khác. Bởi thế việc dùng như thế nào, dùng phối hợp với các phương pháp dạy học khác ra sao.. chỉ có thể được quyết định bởi những bài học cụ thể, với từng giáo viên và đối tượng học sinh cụ thể.

Chính vì vậy, tôi đã mạnh dạn áp dụng phương pháp lập sơ đồ, lập bảng trong dạy học địa lí. Đây cũng là ý kiến của tôi đóng góp vào việc đề xuất những phương pháp dạy học mới hiện nay đang diễn ra sôi nổi trong nhà trường phổ thông.

Khi viết đề tài này tôi đã tham khảo ý kiến của nhiều đồng nghiệp, tham khảo nhiều tài liệu, nhưng cũng không thể tránh khỏi nhiều thiết sót. Vậy rất mong được sự đóng góp ý kiến của đồng nghiệp để đề tài được hoàn thiện hơn, có ứng dụng tốt hơn.

Tôi xin chân thành cảm ơn!

 

                                                    Hương Sơn, Ngày 11 tháng 10 năm 2015

     

                                                                          Người viết:

 

 

 

 

 

 

 

LÊ THỊ THU PHƯƠNG

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Môc lôc

 

PhÇn I. §Æt vÊn ®Ò

i.LÝ do chän ®Ò tµi

ii.môC §ÝCH NGHI£N CøU

iii.KÕT QU¶ CÇN §¹T

iv. ®èI T¦îNG - PH¹M VI

PhÇn ii. NéI dUNG

i. C¥ Së LÝ LUËN                                                                       

ii. c¥ Së THùC TIÔN                                                              

iii. tHùC TR¹NG NGHI£N CøU VÊN §Ò V¶ TæNG KÕT KINH NGHIÖM                                                                                                     

1.VÒ c¸ch lùa chän néi dung kiÕn thøc ®Ó lËp s¬ ®å, lËp b¶ng.    

2. LËp s¬ ®å, lËp b¶ng cho mét sè néi dung bµi häc trong sgk                                     ®Þa lÝ míi.                                                                                                               

3.KÕt qu¶                                                                                       

PHÇN III.KÕt luËn Vµ KIÕN NGHÞ                                                  

Tµi liÖu tham kh¶o                                                                         

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                       Tµi liÖu tham kh¶o

 

1. SGK §Þa lÝ 7 - NguyÔn D­îc / NXB GD

 

2. SGV §Þa lÝ 7 - Phan Huy Xu / NXB GD

 

3. T­ liÖu d¹y - häc §Þa lÝ 7 - NguyÔn D­îc / NXB GD

 

4. SGK §Þa lÝ 8 - NguyÔn D­îc / NXB GD

 

5. SGV §Þa lÝ 8 - NguyÔn D­îc  / NXB GD

 

6. T­ liÖu d¹y - häc ®Þa lÝ 8 - NguyÔn §×nh Giang / NXB GD

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                           

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

thcshuongson

data/9967028377242736135/tintuc/files/12.2015/DMPPDH-DIA 9-PHUONG-2015.doc

Xem thêm...