Học sử như “bị tra tấn”

Nhiều học sinh đã thẳng thắn bày tỏ: Em thích xem phim, đọc sách lịch sử nhưng em không thích học Lịch sử ở trên lớp. Có em không ngần ngại mà nói thẳng: Em thấy học sử như bị “tra tấn” (?)

Học sinh không thích học môn sử vì nó khô khan, chán ngắt. Cuộc sống xã hội diễn ra phong phú trên mọi lĩnh vực, nhưng trong sách giáo khoa Lịch sử, chỉ có nội dung chính trị, chiến tranh, cách mạng được chiếm phần “nặng” nhất. Sách giáo khoa Lịch sử như sự rút gọn của giáo trình đại học, cao đẳng. Ngôn ngữ diễn đạt trong sách giáo khoa ở cấp trung học phổ thông cũng giống như ở trung học cơ sở hay tiểu học, dù tâm - sinh lý lứa tuổi và khả năng nhận thức của học sinh ở các bậc học hoàn toàn khác nhau.

Học sinh sợ học sử vì phải nhớ nhiều sự kiện, mốc thời gian, số liệu. Học sử nhất thiết phải tìm hiểu sự kiện lịch sử, nhưng học sinh phải nhớ quá nhiều sự kiện, mốc thời gian, số liệu đã quan niệm rằng: Lịch sử là một môn học thuộc, chỉ cần có trí nhớ tốt (là có thể học tốt), không cần phải có tư duy sáng tạo. Điều này đã khiến nhiều giáo viên tìm cách dạy sao cho học sinh dễ nhớ, dễ thuộc; học sinh thích ghi chép càng ngắn càng tốt để dễ học, tìm ra những công thức học “tắt” cho dễ thuộc lòng để qua kỳ thi. Giờ học Lịch sử lại càng thêm khô khan.

Học sinh chán học sử vì kiến thức chỉ được nhồi nhét một chiều. Với đặc điểm ham hoạt động, thích khám phá, nhiều học sinh, nhất là những học sinh ở bậc phổ thông trung học bước đầu đã có tư duy độc lập, thể hiện rõ việc không thích sự áp đặt kiểu “ta luôn thắng, địch luôn thua, ta tốt, địch xấu” như phong cách của tranh cổ động một thời “Địch xanh - Ta đỏ; Địch nhỏ - Ta to; Địch co ro - Ta hùng dũng” (!)

Khi giáo viên viết tên bài “Chiến thắng Biên giới - thu đông 1950”, có học sinh nói: “Thưa cô, đã biết ta thắng rồi cần gì phải học nữa ạ?”. Khi học về các chiến dịch, học sinh thắc mắc: “Tại sao ta toàn chiến thắng, địch toàn thua? Tại sao chỉ có số địch thiệt hại, còn bên ta không thấy nói có bao nhiêu thương binh, liệt sỹ? Tại sao trận này ta bảo ta thắng, địch lại bảo ta thất bại?”...v.v và v.v.

Học sinh coi thường môn sử vì thấy kiến thức lịch sử không được vận dụng vào cuộc sống. Không ít giáo viên dạy sử đã được nghe câu: “Thưa cô, em không biết học Lịch sử để làm gì ạ.”. Xin đừng vội trách học sinh, bởi vì đúng là nhiều kiến thức Lịch sử không được vận dụng vào đời sống, nhiều điều các em cần lại không được trang bị trên ghế nhà trường. Những câu hỏi rất gần gũi cuộc sống của các em cần được giải đáp như: Ý nghĩa của tên làng xóm, con phố nhà em là gì? Đình làng em thờ ai, vị ấy có công gì với làng? Quê em có truyền thống và phong tục gì? Các nghi lễ thờ cúng ở nhà em, ở đình, chùa làng em như thế nào?... lại chẳng mấy khi được quan tâm giải đáp. Hay kiến thức về chủ quyền trên Biển Đông, hai quần đảo Trường Sa và Hoàng Sa là của Việt Nam rất cần trang bị cho học sinh trong bối cảnh hiện nay nhưng chưa được đề cập tới trong chương trình và sách giáo khoa. 

Bài toán nan giải

Một yêu cầu quan trọng đối với giáo viên là phải Dạy đúng, nhưng học sinh còn cần những giáo viên Dạy hay. Giáo viên môn Lịch sử làm sao Dạy đúng và Dạy hay? Tiêu chí Dạy đúng dễ xác định thông qua chuẩn kiến thức, chương trình và sách giáo khoa. Dạy hay thì thật khó đo đếm. “Thước đo” để xem xét có lẽ chỉ thông qua sự hứng thú của học sinh.

Kiến thức Lịch sử trong sách giáo khoa sử phổ thông hiện nay của chúng ta gồm nhiều lĩnh vực, nhưng lại rất khái quát, ít đi sâu vào những dẫn chứng cụ thể, sinh động. Một khối lượng kiến thức đồ sộ chỉ được giới thiệu trong thời gian hạn hẹp: Văn hóa cổ đại Phương Đông và Phương Tây, văn hóa Phục hưng, các phát kiến địa lý, sự phát triển của khoa học - kỹ thuật, văn học nghệ thuật… tóm lại cả đông - tây, kim- cổ chỉ được học trong vòng vài chục phút thì làm sao có thể cho học sinh “nuốt trôi” chứ đừng nói đến cảm nhận và rung động trước cái đẹp, trước những sự kiện bi hùng, trước những con người được quá khứ nhân loại ghi tên - điều mà môn sử cần hình thành cho các em.

Với những nội dung kiến thức của Lịch sử Việt Nam cận - hiện đại, giáo viên càng khó để Dạy đúng và Dạy hay khi nội dung kiến thức rộng lớn, chủ yếu là chính trị - quân sự, hòa trộn giữa Lịch sử Đảng và Lịch sử dân tộc, số liệu quá nhiều, ít các nhân vật lịch sử hiện đại… Nếu giảng thêm, nêu thêm nhiều minh họa, giáo viên sẽ không có thời gian để khắc sâu kiến thức cho học sinh. Nếu giáo viên cố gắng “chốt” kiến thức cho học sinh, giờ học sẽ diễn ra theo kiểu thầy giảng - trò chép, thầy hỏi - trò đáp một cách nhàm chán.

Việc dạy hay của giáo viên còn phụ thuộc nhiều vào sự sáng tạo và năng lực tổ chức các hoạt động học tập để tạo hứng thú cho học sinh. Ngoài ra, nó cũng bị chi phối không nhỏ bởi ngôn ngữ giàu hình ảnh, giọng nói truyền cảm, có ngữ điệu và cả những cử chỉ, điệu bộ của giáo viên trong việc tạo nên xúc cảm lịch sử cho học sinh. Như vậy, cố gắng Dạy đúng còn khó khăn lại còn phải Dạy hay, quả là điều nan giải, lực bất tòng tâm của nhiều giáo viên môn Lịch sử.