TÌM HIỂU KHẨU NGỮ NAM BỘ

 

Nam bộ là vùng đất mới nhưng lại có một nền văn hóa lâu đời. Văn hóa Nam bộ rất đa dạng do nhiều yếu tố tạo thành, trong đó có văn hóa giao tiếp. Về mặt này, Nam bộ có nhiều nét riêng và rất sáng tạo để thích ứng với đặc điểm về bản chất và con người của vùng đất trù phú này.

* CÁCH NÓI VỀ NHIỀU THỨ LẪN LỘN

Trong lối nói chung để diễn đạt nhiều thứ lẫn lộn, chúng ta thường dùng cặp từ “lẫn lộn” hoặc “lộn xộn”. Hai cặp từ này đều có dùng từ “lộn” để chỉ nhiều sự vật, nhiều tình cảm hòa trộn vào nhau. Nhưng với từ “ lẫn lộn” thì cả hai đều có nghĩa như nhau nhưng với từ “lộn xộn” thì từ “xộn” không có nghĩa rõ ràng. Cũng với cách nói về nhiều thứ lẫn lộn như thế ở Nam bộ có một số cách nói rất độc đáo nhằm tăng mức độ miêu tả lên và được dùng trong giao tiếp hằng ngày.

Hãy nghĩ về từ “ búa xua”. Xét về nghĩa riêng thì từ  “búa”  có nghĩa là một vật dụng làm bằng sắt thép có bản rộng ngắn, dùng để đốn cây hay bửa củi. Còn từ “ xua” cũng có nghĩa là xô duổi một vật gì đó. Nhưng khi ghép chúng lại với nhau thì cho ra một nghĩa là nhiều thứ lẫn lộn. Ví dụ, chúng ta vẫn thường nghe những phát ngôn sau :

- Anh hai lượm tiếp thóc với em coi !

- Trời ơi ! Mày làm mà gạo thóc búa xua hết trơn vậy ?

Rõ ràng dùng từ “búa xua” trong phát ngôn này có ý chỉ gạo và thóc lẫn lộn với nhau nhiều. Phát ngôn sau tỏ ý công việc khó, hoàn thành không được và cũng có phần trách cứ phát ngôn đầu.

Ngoài ra, người Nam bộ còn dùng một số cụm từ sau : “Hầm bà lằn”, “Tá lã “, “Tùm lum” cũng là nững cụm từ khi tách riêng tiếng rathì thường không có nghĩa thực. Nhưng trong trường hợp này nghĩa thực của  chúng là nhiều thứ lẫn lộn nhau. Ví dụ có các phát ngôn sau :

- Xe cộ chạy gì đâu mà tá lã!

- Lúa thóc gì mà cỏ mọc tùm lum!

- Bài tập này mày làm kiểu gì mà hầm bà lằn vậy?

Ở phát ngôn đầu ý nói nhiều loại xe cộ chạy nhiều hàng ngũ không xác định, không theo sự chỉ dẫn của biển báo trên đường. Còn phát ngôn thứ hai thì chỉ nhiều loại cỏ mọc lẫn trong lúa và phát ngôn thứ ba thì cho rằng bài tập mà ssối tượng “mày” giải nhiều điều rối rengkhông theo trình tự của một cách nhất định.

Xét về mặt sắc thái thì các tửtên đều dùng cho nhuũng người bình dân và giao tiếp không nghi thức. Họ dùng để cụ thể hóa quá mức một sự vật, sự việc nào đó lúc giao tiếp, nâng cao cấp độ biểu đạt lên.

* cách diễn đạt mới về mặc cả giá cao :

mặc cả giá là công việc thường xuyên diễn ra trong mua bán. Bởi vì, ítkhi nào người bán nói thật giá bán và mà người mua chấp nhận mua với gia tiền mà người bán nói. Đó là một chuyện rất tự nhiên. Nhưng thường thì người mua mặc cả bằng những câu thơ.

- Món này sao đắc thế?

- Giá cao quá !Bớt chút đỉng được không ?

Những người mặc cả kiểu này, họ dùng ngay những từ như “đắc quá, cao quá ....” để cố tình trả giá cho thấp xuống . Còn người bán cũng tìm đủ mọi cách để giữ nguyên giá ban đầu.

Cũng với cách nói này, ở Nam bộ có một số từ mặc cả rất riêng và rất độc đáo. Đó là các từ : nhỉnh, nhóng, nhích. Xét ở một hoàn cảnh khác thì ba từ này không có nghĩa là mặc cả giá cao. Chẳng hạn, từ “ nhích” có nghĩa là tiến về phía trước, từ “ nhóng” chỉ ý tiến lên trên. Ví dụ :

- Nhích tới một chút coi !

- Nhóng cây bên trái lên một chút !

Còn từ “ nhỉnh” thì có nghĩa là hơn nhưng ở mức độ thấp : “ Thằng At học nhỉnh hơn thằng Giáp một chút”.

Khi dùng trong mặc cả giá thì các từ này một ít còn giữ lại nghĩa gốc, phần nhiều đã chuyển nghĩa. Cũng như tiêu đề nhỏ đã đặt, các từ này dùng cho các người bán, họ kèo nài để giá của phẩm vật được cao hơn. Chẳng hạn có phát ngôn sau :

- Chị để cái áo này cho em 40 đi !

- Em trả chưa tới giá, nhích lên một chút nữa đi, chị bán cho !

Cũng có khi người mua ưng ý món hàng quá, không đợi người bán lên tiếng, người mua tự nâng cao giá lên :

- Cô qua mua lúa hả ? Lúa tốt hết ý luôn cô ?

- Ừ lúa tốt thiệt ! Để đó tui mua hết cho, giá nhỉnh một chút cũng được !

Tương tự, chúnh ta có thể thay thế từ “ nhỉnh” bằng từ “ nhích” hoặc từ “ nhóng” cũng có nghĩa như nhau.

* NGHĨA CHUYỂN CỦA MỘT SỐ CỤM  TỪ

Nghĩa của tiếng Việt rất phong phú là một điều rất khó khăn cho những ai muốn học tiếng Việt. Một từ, một ngữ dùng trong nhiều trường hợp, nhiều hoàn cảnh khác nhau sẽ cho nhiều sắc thái nghĩa khác nhau. Có được điều này là do sự chuyển đổi vị trí ngôn ngữ, từ ngôn ngữ gọt giũa sang ngôn ngữ sinh hoạt hay còn gọi là khẩu ngữ. Hoặc do người sử dụng ngôn ngữ muốn diễn đạt nghĩa theo một cách khác để nhằm một đích nào đó. Chúng ta sẽ tìm hiểu một số cụm từ có nghĩa chuyển được sử dụng thường xuyên ở Nam Bộ :

Trước hết là cụm từ” lúc mưa, lúc nắng “.Hiểu theo một cách thông thường thì cụm từ này chỉ thời tiết mưa thời gian này, nắng thời gian khác. Noí cách khác là có sự thay đổi thời tiết từ mưa sang nắng và ngược lại. Nghĩa về sự thay đổi chỉ là nghĩa bổ sung cầc suy luận, cái chính là nghĩa ở hai cặp từ “lúc mưa “ và “ lúc nắng” . Tuy nhiên ở một số trường hợp khác, cụm từ này hoàn toàn không nói gì đến mưa nắng nữa mà chỉ sự thay đổi thất thường hoặc không vững vàng tư tưởng. Ví dụ có phát ngôn sau :

- Hôm qua, tao rủ thằng Ất đi Cần Thơ. Nó đồng ý rồi vậy mà hôm nay laị từ chối. Đúng là lúc mưa, lúc năng !

Rõ ràng, cụm “ lúc mưa, lúc nắng” trong phát ngôn trên dùng để khẳng định tư tưởng không ổn định của Ất trong lời hứa, chê Ất thất hứa với mình.

Một phát ngôn khác:

-Hai đứa tụi nó sống thế nào mà cứ lúc mưa lúc nắng hoài !

Lúc này , cụm từ “ lúc mưa, lúc nắng” lại mang một nghĩa mới nghiêng về một sự thay đổi của hai từ “mưa và nắng”. Người sử dụng ngữ này, dụa vào sự đối nghịch nhau giữa hai từ mưa và nắng để liên tưởng sang sự hờn giận, yêu thương của hai đứa tụi nó”. Xét về nguồn gốc thì người tạo ra ngữ cố định này sử dụng đầu tiên thật sự là một sáng tạo độc đáo, một sự liên tưởng hết sức hợp lý.

Một cụm từ khác là “bữa đực, bữa cái”. Từ bữa là phương ngữ Nam bộ dùng để chỉ một ngày như : bữa kia, bữa nọ, ..cũng có khi chỉ một đơn vị thời gian nhỏ trong một ngày như : bữa sáng, bữa chiều, …Còn từ “đực và cái” là hai từ chỉ hai giới tính khác nhau của động thực vật như : bò đực, trâu cái, hoa đực, …Như vậy, giữa một yếu tố chỉ thời gian và một yếu tố chỉ giới tính thì không thể kết hợp nhau được vì chúng không có liên quan gì cả, hơn nữa thời gian thì làm gì có giống đực hay giống cái. Một sự kết hợp không bình thường nhưng lại cho ra một ý nghĩa hết sức độc đáo. Chúng ta cùng xét phát ngôn sau :

- Nó học Anh văn “bữa đực, bữa cái” thì làm sao thi đậu !

Lúc này từ “đực và cái” không còn mang ý nghĩa giới tính nữa mà nó chuyển sang ý nghĩa khác “ có và không” tức là có bữa thì có học và có bữa thì không học. Học như thế thì không thể có nhiều kiến thức tất nhiên sẽ thi hỏng.

Tương tự hai cụm từ trên, chúng ta còn nghe nhiều cụm từ khác như : Tép lặn, tép lội ; lúc sáng, lúc tối… Các cụm từ như thế đều có hai vế đối lập nhau nhưng lại cùng miêu tả một hiện tượng. Cái hay của các cụm từ này là cho người sử dụng một nghĩa mới để thể hiện hoàn hảo ý tưởng của mình và đạt kết quả cao trong quá trình giao tiếp.

Chuyện chữ nghĩa Nam bộ còn lắm điều phải bàn thêm nữa, càng bàn càng hấp dẫn. Nó chân chất, thật thà và phong phú như người dân Nam bộ. Sự so sánh ấy e rằng có hơi khập khiểng, song chúng ta tin chắc rằng chính sự phong phú của khẩu ngữ Nam bộ đã làm phong phú kho tàng Tiếng Việt, sự phong phú của văn hóa Nam bộ làm phong phú văn hóa của nước Việt thân yêu.