BÁO CÁO CHUYÊN ĐỀ:

 

GIÁO DỤC KỸ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH THCS

QUA BÀI HỌC GIÁO DỤC CÔNG DÂN.

 

A. Đặt vấn đề:

   I. Cơ sở lí luận:

                Giáo dục kĩ năng sống (KNS) là một nội dung quan trọng được thực hiện một cách có hệ thống trong các nhà trường.  Giáo dục KNS giúp học sinh rèn luyện hành vi có trách nhiệm đối với bản thân và cộng đồng, đối phó với những sức ép của cuộc sống, phòng ngừa những hành vi có hại cho thể chất và tinh thần của các em. Giáo dục KNS giúp tăng cường khả năng tâm lí, khả năng thích ứng, giúp các em có cách thức ứng phó với những thách thức của cuộc sống.

                Môn GDCD ở trường THCS có vai trò quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu giáo dục, góp phần hình thành nhân cách toàn diện cho học sinh, là một môn học có nhiều khả năng giáo dục KNS cho HS, điều đó được thể hiện:

                - Nhiệm vụ và nội dung môn GDCD chứa đựng những yếu tố của giáo dục KNS, phù hợp với trọng tâm của giáo dục KNS là quá trình đối thoại, tương tác lẫn nhau, sử dụng vốn kinh nghiệm của người học để thực hành kĩ năng; phù hợp với cách tiếp cận làm thay đổi hành vi của người học trên cơ sở nhận thức về các vấn đề của cuộc sống.

                - Một trong những đặc điểm của môn GDCD là sự tích hợp nhiều nội dung giáo dục, trong đó có các nội dung giáo dục về các vấn đề xã hội. Vì vậy, việc tích hợp nội dung giáo dục KNS vào môn GDCD là điều có thể thực hiện và phù hợp với xu thế hiện nay.

                - Việc giáo dục các chuẩn mực xã hội không thể chỉ xuất phát từ yêu cầu nhà giáo mà phải xuất phát từ quyền lợi và nhu cầu phát triển của học sinh. Giáo dục KNS giúp học sinh có những kĩ năng thiết thực để sống an toàn, lành mạnh, có hiệu quả, do đó học sinh hứng thú học tập và lĩnh hội các chuẩn mực một cách chủ động, tự giác.

                Từ khả năng giáo dục KNS trong môn GDCD được xác định là hết sức quan trọng và cần thiết, mục tiêu giáo dục KNS trong môn GDCD cũng được xác định rõ ràng.

                Giáo dục KNS trong môn GDCD ở trường THCS nhằm giúp học sinh:

                + Hiểu được sự cần thiết của các KNS giúp cho bản thân có thể sống tự tin, lành mạnh, phòng tránh được các nguy cơ gây ảnh hưởng xấu đến sự phát triển thể chất và tinh thần.

                + Có kĩ năng làm chủ bản thân, biết xử trí linh hoạt trong các tình huống giao tiếp hằng ngày; có kĩ năng tự bảo vệ mình; rèn luyện lối sống có trách nhiệm với bản thân, bè bạn, gia đình và cộng đồng.

+ Có nhu cầu rèn luyện KNS trong cuộc sống hằng ngày; ưa thích lối sống lành mạnh, có thái độ phê phán đối với những biểu hiện thiếu lành mạnh; tích cực, tự tin tham gia các hoạt động, có quyết định đúng đắn trong cuộc sống.

   II. Cơ sở thực tiễn:

                Việc giáo dục, rèn luyện KNS là một phạm trù rộng, tất cả các bộ môn, các tổ chức đoàn thể: Đoàn, Đội….tất cả giáo viên và học sinh đều phải bắt tay vào thực hiện. Trong đó môn GDCD là môn học có nhiều khả năng để thực hiện nội dung này nhất. (Hầu hết tất cả các chủ đề và nội dung bài học đều có thể lồng ghép các nội dung giáo dục KNS)

                Trong những năm gần đây, việc giáo dục học sinh trong nhà trường đã không bó hẹp ở việc giảng dạy , cung cấp tri thức văn hóa mafyeeu cầu cần phải cung cấp cho các em những kiến thức cần thiết về kĩ năng trong cuộc sống hàng ngày. Đặc biệt từ năm học 2011- 2012, Bộ Giáo dục - Đào tạo đã đưa nội dung giáo dục KNS vào các môn học và đã tập huấn cho đội ngũ cán bộ cốt cán, cho đến giáo viên trực tiếp đứng lớp ở các cấp học và triển khai nội dung này một cách có hệ thống. Và đây cũng là xu thế giáo dục chung của nhiều nước trên thế giới.

                Tuy nhiên khi triển khai và tổ chức thực hiện giáo dục KNS  nói chung và đối với môn GDCD nói riêng nhiều lúc giáo viên còn lúng túng khi lựa chọn KN thích hợp, việc điều tiết giữa nội dung bài học với các KNS cần giáo dục trong áp lực thời gian 45’ của một tiết học….

                Từ những vấn đề nêu trên, tổ Văn - GDCD chúng tôi đã lựa chọn chuyên đề “Giáo dục KNS cho học sinh THCS qua bài học đạo đức ở môn GDCD”

B. Giải quyết vấn đề:

   I. Thực trạng:

    1. Thuận lợi:

                - Giáo viên giảng dạy bộ môn nhiệt tình yêu nghề; được tham gia tập huấn về các nội dung giáo dục KNS; được sự góp ý của đồng nghiệp, tổ bộ môn trong suốt quá trình giảng dạy;

                - BGH, tổ chuyên môn luôn quan tâm, giúp đỡ động viên kịp thời.

                - HS có truyền thống hiếu học, chăm ngoan, hứng thú với việc học tập và rèn luyện các KNS.

    2. Khó khăn:

                - Tài liệu phục vụ giảng dạy và giáo dục KNS còn thiếu, chỉ mang tính định hướng nên giáo viên phải tự nghiên cứu, tìm tòi các thông tin, tài liệu khác để bổ trợ cho việc dạy - học.

                - Áp lực về thời gian (45 phút/ tiết)

                - Cơ sở vật chất tuy đã được đầu tư và cải tiến nhiều song nó vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu của việc sử dụng một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực như thiếu không gian rộng để chia nhóm, di chuyển học sinh trong lớp học khi sử dụng phương pháp phòng tranh, bản đồ tư duy hay kĩ thuật khăn phủ bàn….

                - Học sinh ở vùng nông thôn nên còn rụt rè, nhút nhát trong việc học tập theo phương pháp và kỹ thuật dạy học mới.

                - Trong nhận thức của học sinh, phụ huynh học sinh vẫn xem nhẹ, coi thương môn học này, chỉ xem đây là một môn học phụ nên chưa thực sự chú tâm, đầu tư cho việc dạy - học.

                Học sinh từ lớp 6 đến lớp 9 được học rất nhiều về những đức tính tốt, các điều luật của pháp luật ….nhưng vẫn còn nhiều hiện tượng học sinh vi phạm kỷ luật, điều này cho thấy sự vận dụng nội dung bài học vào thực tế của các em chưa cao, các em chưa có các KNS thích hợp.

 

   II. Quá trình thực hiện:

    1. Chuẩn bị của giáo viên và học sinh:

                Để thực hiện giáo dục KNS cho học sinh trong bài học GDCD thì việc chuẩn bị của giáo viên và học sinh là hết sức cần thiết, là khâu quan trọng quyết định sự thành công.

    a. Đối với giáo viên:

                - Nghiên cứu SGK, SGV, chuẩn KTKN để xác định đúng mục tiêu bài học;

                - Tìm hiểu nội dung và địa chỉ giáo dục KNS trong từng bài học để xác định các KNS cơ bản cần được giáo dục qua bài học đó;

                - Hướng dẫn chu đáo, giao nhiệm vụ cụ thể cho học sinh về nội dung, phương tiện cho từng bài học…

                 - Chuẩn bị các phương tiện, thiết bị phục vụ cho việc dạy và học của từng bài. Cụ thể như:

                + SGK, SGV, chuẩn KTKN;

                + Máy tính (phần mềm P.P), Tivi, bút dạ, giấy khổ lớn, phiếu học tập….

                + Các tư liệu, thông tin, tranh ảnh phục vụ cho nội dung bài học.

    b. Đối với học sinh:

                - Học sinh tìm hiểu thông tin liên quan đến nội dung bài học, sưu tầm tư liệu, tranh ảnh (nếu có), tìm hiểu trước nội dung bài học để tạo sự chủ động trong việc tìm kiếm, xử lí và tiếp nhận thông tin, kiến thức cho các em trong mỗi bài học;

                - Học sinh luôn có tâm lí sẵn sàng, tự tin khi tham gia hoạt động nhóm, giải quyết tình huống hay tham gia vào các trò chơi đó là cách thức, là cơ hội để các em rèn luyện cho mình những kĩ năng cần thiết.

    2. Các bước tiến hành bài dạy:

                a. Bước 1: Nghiên cứu tài liệu chuẩn KTKN, xác định mục tiêu bài học. Sau đó nghiên cứu nội dung bài ở SGK, kết hợp tham khảo hướng dẫn giảng dạy ở SGV... để định hướng kiến thức cần đạt qua bài học.

                Ví dụ: Xác định mục tiêu cần đạt qua bài “Tự tin” (GDCD 7)

1. Về kiến thức:

            -  Học sinh hiểu được thế nào là tự tin.

            -  Nêu được một số biểu hiện của tính tự tin.

  -  Nêu được ý nghĩa của tính tự tin.

2. Về kĩ năng:

- Biết thể hiện sự tự tin trong những công việc cụ thể.

3. Về thái độ:

            -  Tự tin ở bản thân mình không a dua, dao động trong hành động.

            -  Học tập và làm theo tấm gương tự tin của Chủ tịch Hồ Chí Minh.  

b. Bước 2: Nghiên cứu tài liệu Giáo dục KNS trong môn GDCD ở trường THCS để xác định những KNS cơ bản cần được giáo dục. Tham khảo các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực có thể sử dụng tùy theo đối tượng và điều kiện dạy học cho phù hợp.

                Ví dụ: Qua bài học “Tự tin” giáo viên đã xác định được các kĩ năng sống cơ bản cần được giáo dục và các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực có thể sử dụng đó là:

                * Các kĩ năng sống cơ bản cần được giáo dục:

            - Kĩ năng xác định, phân tích, so sánh biểu hiện của tự tin, thiếu tự tin. 

            - Kĩ năng xác định giá trị của sự tự tin, thể hiện sự tự tin.

        - Kĩ năng tự nhận thức của bản thân về lòng tự tin, tự trọng.

* Các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực có thể sử dụng:

       - Thảo luận nhóm.

       - Nghiên cứu trường hợp điển hình.

      - Xử lí tình huống.

                c. Bước 3: Tiến hành soạn bài trên giáo án Word theo bố cục gồm 4 phần:

                - Khám phá: Kích thích học sinh tự tìm hiểu xem các em đã biết những gì về bài học sắp tới;

                Ở bài học này chúng tôi cho học sinh tiếp xúc với một câu trong nhật ký Đặng Thùy Trâm giúp các em thể hiện được kỹ năng phân tích và trình bày.

                - Kết nối: Giới thiệu thông tin, kiến thức và kĩ năng mới thông qua việc tạo cầu nối liên kết giữa cái đã biết và cái chưa biết;

                HS được xem một đoạn phim “Bài học về sự tự tin” qua đó rèn luyện cho học sinh kỹ năng phân tích, quan sát và tư duy phê phán

                HS cùng nhau tiếp sức qua trò chơi để rèn luyện kỹ năng hợp tác…

                - Thực hành/ luyện tập: tạo cơ hội cho học sinh thực hành, vận dụng thức thức và kĩ năng vào tình huống có ý nghĩa; điều chỉnh những hiểu biết, kĩ năng còn sai lệch;

                - Vận dụng: Mở rộng và vận dụng kiến thức, kĩ  năng có được vào các tình huống, bối cảnh mới;

                Sau đó, tiến hành thiết kế bài giảng bằng giáo án điện tử (Ứng dụng CNTT và các phầm mềm dạy học thích hợp)

                d. Bước 4: Chuẩn bị đồ dùng dạy học đã được xác định trong phần chuẩn bị của giáo viên và học sinh.

                Với việc xác định mục tiêu bài học theo chuẩn KTKN, xác định những KNS cần được giáo dục qua bài học, chúng tôi mạnh dạn tiến hành bài dạy theo các phương pháp dạy học tích cực để giúp học sinh phát huy tính tự giác, sáng tạo để tiếp thu bài học dễ dàng hơn, đồng thời giúp các em hình thành và rèn luyện các KNS cần thiết, phù hợp.

3. Một số vấn đề khi giáo dục KNS cho học sinh THCS qua bài học đạo đức ở môn GDCD:

                * Việc lựa chon và lồng ghép giáo dục KNS phải tùy thuộc vào từng nội dung bài học cụ thể và tình hình học sinh ở từng địa phương khác nhau

                Khi dạy các phạm trù về đạo đức như Lễ độ, tiết kiệm, tôn sư trọng đạo, biết ơn….chúng ta có thể hình thành và rèn luyện cho các em những KNS sống như kỹ năng phê phán, thu thập và xử lý thông tin, kỹ năng giao tiếp ứng xử, kỹ năng đánh giá, kỹ năng hợp tác , kỹ năng tự nhận thức….

                Khi dạy các bài về chủ đề pháp luật thì chúng ta có thể giáo dục cho các em các kỹ năng: phân tích so sánh, tư duy sáng tạo, tìm kiểm và xử lý thông tin, kỹ năng kiên định, kỹ năng ra quyết định, kỹ năng ứng phó…..

                * Khi dạy lồng ghép giáo dục KNS giáo viên cần chú ý rèn luyện cho học sinh một số kỹ năng liên quan đến nội dung bài học:

a. Rèn kỹ năng cho học sinh giải thích các khái niệm trước khi vào bài học: Giáo viên cần tìm hiểu kỹ các khái niệm liên quan đến nội dung bài học.Khi dặn dò học sinh cho tiết học sau, giáo viên yêu cầu học sinh chú ý soạn trước một số khái niệm của bài học sau.

b. Yêu cầu vận dụng khái niệm để giải quyết vấn đề:Sau khi hình thành khái niệm, giáo viên yêu cầu học sinh vận dụng  để giải quyết các tình huống trong phần Đặt vấn đề của Sách giáo khoa ở mỗi bài học.

c. Rèn kỹ năng tư duy, phê phán những hành vi sai trái: Đây là một việc làm thường xuyên trong các bài học môn GDCD. Tuy thuộc vào các nội dung cụ thể trong từng bài học, giáo viên đặt ra một số tình huống vi phạm các nội dung pháp luật hoặc trái với các chuẩn mực đạo đức đang học, cho học sinh trình bày những ý kiến đánh giá của mình đối với các hành vi đó, đặt học sinh vào tình huống đó và đề xuất hướng giải quyết.

d. Rèn kỹ năng vận dụng nội dung bài học để làm bài tập:Sau khi nghiên cứu tìm hiểu xong phần nội dung bài học, yêu cầu học sinh vận dụng ngay để làm các bài tập. Phần này giáo viên có thể tách riêng làm một mục trong nội dung bài học, sau khi đã tìm hiểu xong nội dung lý thuyết hoặc có thể kết hợp đan xen trong từng mục của nội dung bài học.

e. Rèn kỹ  năng vận dụng nội dung bài học để giải quyết một số vấn đề thực tế: Giáo viên có thể sưu tầm một số tình huống trong thực tế của trường mình để yêu cầu các em giải quyết.Giáo viên có thể yêu cầu học sinh từ liên hệ và tìm các tình huống có liên quan đến nội dung bài học để giải quyết.

g. Kỹ năng liên hệ và vận dụng của bản thân: Yêu cầu học sinh tự nhận xét hoặc kiểm điểm bản thân. (Đặc biệt lưu ý đối với các em thường làm trái với các nội dung chuẩn mực hoặc các quy định có trong nội dung bài học).

4. Kết quả:

                Việc chú trọng rèn luyện KNS cho học sinh vào nội dung các môn học trong đó có môn GDCD đã đem lại một số kết quả như sau:

- Khả năng giao tiếp và trình bày trước tập thể của học sinh đã được tăng lên. Các em học sinh khá giỏi, thường tham gia các hoạt động tập thể thì đã đi vào độ chuyên nghiệp hơn, dám nhận một số công việc trong các hoạt động lớn của liên đội như dẫn chương trình, hùng biện, trình bày các vấn đề trước tập thể; đối với các học sinh còn hạn chế về nhận thức thì nay các em cũng đã mạnh dạn hơn, dám đưa tay phát biểu và trình bày ý kiến của mình trước lớp…

                - Tỷ lệ học sinh vi phạm về đạo đức đã giảm khá rõ nét, không còn tình trạng học sinh vi phạm pháp luật ở địa phương, việc chấp hành nội quy của học sinh cũng nghiêm túc hơn…

                - Học sinh hứng thú, say mê với bộ môn thích khám phá bày tỏ ý kiến của mình với từng tình huống dược đặt ra trong từng tiết học, nhờ vậy mà chất lượng bộ môn cũng tăng lên.

5. Bài học kinh nghiệm:

                Qua quá trình thực hiện nội dung lồng ghép giáo dục KNS ở trường THCS Hoàng Thanh, tổ Văn - GDCD chúng tôi đã rút ra được những kinh nghiệm quý báu như sau:

                - Việc giáo dục KNS không chỉ dừng lại ở việc rèn luyện cho học sinh mà ngay cả với giáo viên thông qua nội dung bài dạy, các thao tác tổ chức dạy học cho học sinh thì đồng thời giáo viên cũng phải tích cực rèn luyện KNS cho bản thân để mỗi khi các em lúng túng thì các thầy cô giáo cũng kịp thời giải quyết trên tinh thần thân thiện.Thành cong của một tiết dạy lồng ghép KNS đó là sự chuẩn bị chu đáo, lựa chon các KNS đưa vào bài dạy sao cho phù hợp, giáo viên phải luôn đặt niềm tin vào học sinh

                +  Tất cả giáo viên dạy GDCD cần phải nắm chắc khái quát nội dung chương trình, các nội dung cần tích hợp liên quan đến từng bài dạy cụ thể.

                + Sưu tầm các tình huống thực tế liên quan đến nội dung bài học và gần gũi thân thiết với các em, giúp các em dễ dàng liên hệ và vận dụng cho bản thân.

                + Trong quá trình giảng dạy giáo viên cần chú ý liên hệ với nội dung tích hợp tư tưởng Hồ Chí Minh, bởi lẽ đây cũng là một nội dung tích hợp trong chương trình giáo dục của chúng ta hiện nay.  

                - Trong những lần sinh hoạt tổ, giáo viên cần tập trung thảo luận, trao đổi những vướng mắc khi giảng dạy bộ môn này.

C. Kết luận:

                Dạy học gắn với việc giáo dục KNS cho học sinh là một việc làm cần thiết và có vai trò hết sức quan trọng. Nó trang bị cho các em những kỹ năng khi  nghiên cứu bài mới, vận dụng bài học vào thực tiễn, làm cho cuộc sống ngày càng tốt đẹp hơn, chủ động trong học tập để kết quả ngày càng cao hơn. Hơn nữa việc rèn luyện KNS cho học sinh được xác định là một nội dung cơ bản trong phong trào thi đua “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực” trong nhà trường phổ thông. KNS thúc đẩy sự phát triển của cá nhân và xã hội. Giáo dục KNS là yêu cầu cấp thiết đối với thế hệ trẻ và là xu thế chung của các nước trên thế giới. Vì vậy, việc định hướng giáo dục KNS cho học sinh trong nhà trường nói chung và qua môn học nói riêng cần được xác định rõ về mục tiêu, nguyên tắc, nội dung và phương pháp, kĩ thuật giáo dục KNS.

Để làm tốt việc giáo dục KNS cho học sinh qua bài học môn GDCD, giáo viên cần không ngừng tự học, mạnh dạn đổi mới phương pháp dạy học, sử dụng các kĩ thuật dạy học trong điều kiện cụ thể để nâng cao hiệu quả giảng dạy, giáo dục KNS cho học sinh. Giáo viên cần tìm hiểu, xác định đối tượng học sinh của mình để có những phương pháp giáo dục KNS phù hợp và hình thành những KNS cần thiết cho các em. Ngoài ra, giáo viên nên định hướng cho các em một số hoạt động chuẩn bị cho bài học mới sau khi học xong bài để cho các em chủ động tự tin khi học bài mới và tham gia các hoạt động.

Việc rèn luyện và giáo dục KNS cho học sinh là một vấn đề rất phức tạp, có quy mô lớn. Nó được thể hiện thông qua các tình huống cụ thể trong thực tế cuộc sống, gắn liền với 4 trụ cột của giáo dục:

+ Học để biết gồm các kỹ năng tư duy  như tư duy phê phán, tư duy sáng tạo, ra quyết định, giải quyết vấn đề, nhận thức được hiệu quả…

+ Học làm người: gồm các kỹ năng cá nhân như ứng phó với căng thẳng, kiểm soát cảm xúc, tự nhận thức, tự tin…

Học để sống với người khác gồm các kỹ năng xã hội như giao tiếp, thương lượng, tự khẳng định, hợp tác, làm việc theo nhóm, thể hiện sự cảm thông…

Học để làm: gồm các kỹ năng thực hiện công việc và nhiệm vụ như kỹ năng đặt ra mục tiêu, đảm nhận trách nhiệm…

Từ đấy có thể thấy rằng KNS bao gồm một loạt các kỹ năng cụ thể, cần thiết cho cuộc sống hàng ngày của con người. Bản chất của KNS là kỹ năng tự quản lý bản thân và kỹ năng xã hội cần thiết để cá nhân tự lực trong cuộc sống, học tập và làm việc hiệu quả…Nói cách khác, KNS là khả năng làm chủ bản thân của mỗi người, khả năng ứng xử phù hợp với những người khác và xã hội, khả năng ứng phó trước các tình huống của cuộc sống. KNS được hình thành thông qua quá trình sống, rèn luyện, học tập trong gia đình, nhà trường và ngoài xã hội. Chính vì thế, KNS vừa có tính cá nhân, vừa có tính xã hội, chịu ảnh hưởng của gia đình, cộng đồng và dân tộc.

D. Kiến nghị, đề xuất:

- Đối với giáo viên giảng dạy bộ môn, cần tích cực trau dồi và rèn luyện các KNS cho bản thân, vì hơn ai hết chính sự tự tin và khả năng giải quyết khéo léo mọi tình huống xảy ra trong thực tế giảng dạy và cuộc sống của giáo viên chính là những bài học tự nhiên và có hiệu quả nhất đối với học sinh. “Mỗi giáo viên phải thực sự là tấm gương đạo đức, tự học và sáng tạo”

 - Nhà trường cần đầu từ thêm các tài liệu về giáo dục KNS như: Từ điển GDCD, các tình huống đạo đức và pháp luật…

                - Cần có những giải pháp để tuyên truyền trong học sinh và phụ huynh về tầm quan trong của việc giáo dục KNS để từ đó nâng co hơn nữa chất lượng giáo dục.           

                Trên đây là một vài suy nghĩ về việc làm của chúng tôi trong quá trình thực hiện chuyên đề: “Giáo dục KNS cho học sinh THCS qua bài học đạo đức ở môn   GDCD” nhằm góp phần nâng cao chất lượng, đổi mới phương pháp dạy học và đáp ứng mục tiêu dạy học chú trọng rèn luyện kĩ năng cho học sinh. Quá trình viết báo cáo và thực hiện tiết dạy minh họa chắc chắn không thể tránh khỏi những thiếu sót. Rất mong nhận được sự góp ý từ quý cấp quản lí, các thầy cô giáo để chúng ta cùng nhau rút kinh nghiệm và đi đến thống nhất trong quá trình giảng dạy.

                                                                                                Chúng tôi xin chân thành cảm ơn!

                                                                                       Hoàng Thanh, ngày tháng  năm 

                                                               

                                                                                  Tổ Văn - GDCD