Phân môn Tập làm văn là một phân môn có vai trò quan trọng trong việc giúp học sinh hình thành văn bản nói và viết. Đây là một phân môn mang tính trừu tượng trong chương trình Tiếng Việt tiểu học. Dạy phân môn Tập làm văn có hiệu quả cao tức là người giáo viên đã xâu chuỗi kiến thức từ các phân môn: Tập đọc, Kể chuyện, Luyện từ và câu. Chính vì thế mà phân môn tập làm văn có tính chất tổng hợp, là kết quả lĩnh hội các kiến thức của môn Tiếng Việt. Là một giáo viên nhiều năm liền được phân công dạy học sinh lớp 4-5, bên cạnh việc giảng dạy những môn học khác, tôi luôn chú trọng đến việc bồi dưỡng cách viết văn cho học sinh. Tôi nhận thấy đa số học sinh của lớp tôi có những bài văn hay, chất lương các bài tập làm văn dược nâng lên rõ rệt. Trong bài viết này, tôi muốn trao đổi với các bạn đồng nghiệp một số kinh nghiệm nhỏ về việc hướng dẫn học sinh viết một bài văn hay.

1. Hướng dẫn viết phần mở bài:

Như chúng ta đã biết, một bài văn hay là một bài văn phải có cách sắp xếp chặt chẽ về bố cục. Mặc dù mở bài, thân bài, kết bài (MB,TB, KB) 3 phần riêng rẽ song chúng phải có một sự thống nhất về ý (đều nhằm giải quyết vấn đề được nêu ra ở phần đề bài). Phần MB giống như một lời thân ái mời chào của chúng ta đối với người khách đến thăm “vườn văn” của mình. Lời mời chào ấy phải hấp dẫn, gợi mở (cởi mở), gây được những ấn tượng ban đầu và nêu được ý muốn diễn đạt ở phần TB( giới thiệu được đối tượng cần nói đến ở TB).

Ta có thể dùng cách MB trực tiếp (giới thiệu ngay đối tượng) hoặc MB gián tiếp(nói chuyện khác - liên tưởng -giới thiệu đối tượng).

VD về MB trực tiếp:

Gia đình em, ai cũng yêu quý bà nội. Riêng em, em lại càng quý bà hơn vì bà đã chăm sóc em từ lúc em mới lọt lòng, bà ru em ngủ bằng những lời ru êm ái ngọt ngào.  (Tả bà nội)

Con sông Hồng chảy qua quê hương em. Sông chảy giữa những bãi mía, bờ dâu xanh ngắt. Màu sông lúc nào cũng đỏ màu gạch non của đất phù sa. Dòng sông hẹp như một dải lụa đào vắt ngang lên tấm áo màu xanh của đồng bằng Bắc Bộ. Con sông này đã gắn liền với tuổi thơ ấu của chúng em. Với em, con sông đã trở nên vô cùng thân thiế (Tả con sông)

VD về MB gián tiếp:

Năm tháng rồi cũng qua đi, chỉ có thời gian là thước đo chính xác nhất tình cảm của con người. Bây giờ, tuy tôi đã học lớp cuối của bậc tiểu học, sắp sửa từ biệt mái trường thân yêu để bước tiếp vào bậc trung học, nhưg với quãng thời gian năm năm học ở đây, đâu phải là ít. Mỗi lần nghe gọi tên Nga, tôi khẽ giật mình, bởi một lẽ tự nhiên, đó là tên của cô giáo đã dạy dỗ tôi trong những ngày đầu chập chững cắp sách tới trường (Tả cô giáo cũ)

Bây giờ em đã quen rồi cuộc sống nơi thành thị đầy bụi bậm và huyên náo. Nhưng cứ mỗi buổi chiều, khi gấp hết sách vở rồi ngồi thừ bên cửa sổ để nhìn từng dòng người cuồn cuộn di chuyển, những ngôi nhà đổi màu theo thời gian, lòng em lại nôn nao nhớ về mảnh vườn quê.(Tả một khoảng vườn mà em nhìn thấy)

Lưu ý: Với những đề văn có lời dẫn ở phần đề bài, có thể hướng dẫn học sinh sử dụng một phần đề làm phần mở cho bài văn.

VD: Đề bài: Mỗi khi tết đến, xuân về, dưới cái mưa phùn của mùa xuân, trong cái màu xanh mướt mát của chồi non, lộc biếc, thôn xóm em như bừng lên một cảnh sắc mới trong ngày 30 tết. Em hãy tả lại những hình ảnh đáng nhớ đó.

Với đề văn này, ta có thể MB như sau:

Mỗi khi tết đến, xuân về, dưới cái mưa phùn của mùa xuân, trong cái màu xanh non của lộc biếc, vàng tươi của quýt, hồng tươi của đào, tiếng cười nói xôn xao khắp ngả, cả thôn xóm em như bừng lên một cảnh sắc tươi mới.

2. Hướng dẫn viết phần kết bài :

Nếu như phần MB giống như một lời mời chào thân ái thì phần kết bài giống như một cuộc tiễn đưa người khách vừa đến thăm “vườn văn” của mình. Để tạo cho khách sự quyến luyến không muốn rời xa, cuộc tiễn đưa ấy phải thật tình cảm và chân thành. Muốn vậy, khi viết phần KB, cần hướng dẫn các em phải viết thật cô đọng, ngắn gọn và súc tích, tránh kết thúc một cách đơn điệu, tẻ nhạt và cộc lốc. Kết bài chính là kết lại, khép lại nội dung vừa trình bày ở phần TB. Vì vậy cần khép bài một cách khéo léo để nó đọng lại và mở ra trong lòng người đọc những cảm xúc tràn trề, những hình ảnh đẹp đẽ mà chúng ta đã miêu tả, đã kể trong bài văn của mình.

Lưu ý: Mỗi một câu văn khi đọc lên đều tạo ra những âm hưởng cao thấp khác nhau, lúc trầm lúc bổng. Với câu cuối cùng, cần hướng dẫn các em nên tìm cách diễn đạt cho câu văn của mình trùng xuống, nếu không tìm được cách diễn đạt trùng xuống thì phải tìm cách diễn đạt cho âm hưởng của nó lướt lên , tạo cho câu văn có tiếng vọng, không nên để giọng văn ngang ngang khi kết bài. Nếu không làm được điều đó, âm thanh sẽ bị cụt , gây mất thiện cảm với người đọc

VD cho đoạn kết:

    - Tre gắn bó và đi vào cuộc sống của người dân quê tôi. Người làng tôi dẫu có đi xa tận chân trời góc bể, trong tâm trí vẫn luôn nhớ về quê hương, nhớ về cội nguồn, nhớ về những luỹ tre. (Âm thanh bị cụt, chưa có tiếng vọng)

     -Tre gắn bó và đi vào cuộc sống của người dân quê tôi. Người làng tôi dẫu có đi xa tận chân trời góc bể, trong tâm trí vẫn luôn nhớ về quê hương , nhớ về cội nguồn, nhớ về những luỹ tre thân thuộc quê mình.  (Thêm cụm từ này để câu văn trùng xuống, tạo ra tiếng vọng)

       - Tre gắn bó và đi vào cuộc sống của người dân quê tôi. Người làng tôi, mỗi khi đi xa lâu ngày, hình bóng gợi nhớ quê hương nhiều nhất chính là luỹ tre làng xanh mát yêu thương. (Cụm từ này làm câu văn lướt lên, tạo cho âm hưởng kéo dài ra)

Ta có thể dùng 2 cách kết bài: Kết bài tự nhiên (Cho biết kết thúc, không có lời bình luận thêm) và kết bài mở rộng (nói lên tình cảm, cảm xúc của mình, liên tưởng và có thêm lời bình luận ). Cũng có thể hướng dẫn học sinh sử dụng lối viết theo kiểu Đầu cuối tương ứng để viết phần MB và KB.

VD:  Hãy tả lại vẻ đẹp nơi em ở vào một mùa trong năm.

MB: Các bạn thích mùa nào? Cái giá lạnh của mùa đông hay cái ấm áp của mùa xuân? Cũng có thể các bạn lại thích mùa thu với sự mát lành của nó. Riêng tôi, tôi lại thích cái nóng nực của mùa hè đấy các bạn ạ!

KB: Các bạn thích cảnh đẹp của mùa nào? Có thể các bạn thích cảnh giá lạnh của mùa đông, cảnh mát mẻ của mùa thu hoặc cảnh ấm áp của mùa xuân. Riêng tôi, tôi vẫn thích mùa hè...

3.Hướng dẫn tìm ý cho phần thân bài:

Phần thân bài chính là phần trọng tâm của một bài văn. Một bài văn có phần mở đầu và kết thúc hấp dẫn nhưng phần thân bài sáo rỗng, hời hợt, không giải quyết được đầy đủ các yêu cầu các yêu cầu được đặt ra ở phần đề bài thì chưa phải là một bài văn hay.Để khắc phục khuyết điểm này, khi lập dàn ý của bài văn, chúng ta cần tách phần thân bài thành các ý lớn cho đầy đủ, rồi từ các ý đó, viết thành các đoạn văn hoàn chỉnh. Tuỳ vào yêu cầu của đề, các em có thể trình bày phần thân bài thành 2-3 đoạn (dài , ngắn khác nhau). Mỗi đoạn có thể trình bày khoảng từ 3-12 câu, tuỳ theo nội dung của từng ý. Ý nào trọng tâm thì nên nói kĩ, nói dài hơn.

Ví dụ: Tả cái trống

      * Tả bao quát: Trống có những nét chung gì nổi bật về hình dáng, kích thước, màu sắc, chất liệu,..

      * Tả cụ thể từng bộ phận:

- Giá đặt trống, dây đeo trống: dáng hình, chất liệu, cách giữ trống,...

- Tang trống: chất gỗ, hình dáng từng thanh, cách ghép,...

- Cái đai chằng lưng trống: chất liệu, cách chằng,...

- Mặt trống: da bít mặt, đinh đóng giữ mặt da trống,...

- Âm thanh: to nhỏ, cách đánh của bác bảo vệ...

      * Ích lợi của cái trống: Giữ nhịp sinh hoạt trong nhà trường.

          Dạy học sinh tập làm văn chính là dạy các em biết quan sát những gì đang diễn ra trong cuộc sống xung quanh rồi đưa vào bài văn bằng cảm xúc tự nhiên, chân thật . Hy vọng rằng , những kinh nghiệm mà tôi trao đổi với các bạn trên đây sẽ góp phần rèn cho học sinh lớp 4-5 kĩ năng đưa những cảm xúc của mình vào bài văn một cách hiệu quả nhất.

                   

 

Tác giả: Nguyễn Thị Thu Hường – TH Đồng Tĩnh B