Vừa qua, vấn đề về sách giáo khoa tiếp tục được bàn luận sôi nổi. Xung quanh chủ trương một chương trình nhiều bộ sách giáo khoa, PGS.TS Nguyễn Thị Toan - Tổng chủ biên SGK Đạo đức, Giáo dục công dân đã gửi đến Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam bài viết chia sẻ góc nhìn của cô về vấn đề này.

Chủ trương "một chương trình, nhiều sách giáo khoa" là bước tiến quan trọng trong đổi mới giáo dục ở Việt Nam. Đây không chỉ là sự đổi mới về cách tiếp cận tri thức mà còn là nỗ lực nhằm cá nhân hóa việc dạy và học, tạo điều kiện cho các địa phương, nhà trường và học sinh lựa chọn tài liệu phù hợp nhất.

Căn cứ khoa học của chủ trương "một chương trình, nhiều sách giáo khoa"

Về căn cứ, Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013 Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đã định hướng: “Đa dạng hóa nội dung, tài liệu học tập, đáp ứng yêu cầu của các bậc học, các chương trình giáo dục, đào tạo và nhu cầu học tập suốt đời của mọi người…. Biên soạn sách giáo khoa, tài liệu hỗ trợ dạy và học phù hợp với từng đối tượng học” (Mục III. Nhiệm vụ, giải pháp).

Đây là định hướng chiến lược cao nhất, làm nền tảng cho các nghị quyết sau này của Quốc hội về giáo dục và đào tạo.

Trên tinh thần đó, Nghị quyết số 88/2014 của Quốc hội khoá 13 Về đổi mới chương trình, sách giáo khoa phổ thông quy định: "Thực hiện xã hội hóa biên soạn sách giáo khoa; có một số sách giáo khoa cho mỗi môn học… Chính phủ ban hành cơ chế tài chính bảo đảm công bằng trong việc biên soạn và sử dụng sách giáo khoa. Khuyến khích các tổ chức, cá nhân biên soạn sách giáo khoa trên cơ sở chương trình giáo dục phổ thông” (Điều 2, khoản 3, điểm g).

Tiếp nối Nghị quyết số 88, Nghị quyết số 51/2017/QH14 cụ thể hóa việc triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới và đa dạng hóa sách giáo khoa, nhấn mạnh vai trò của địa phương trong việc lựa chọn sách giáo khoa phù hợp. “Điều chỉnh lộ trình thực hiện việc triển khai áp dụng chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông mới theo quy định tại khoản 4 Điều 2 của Nghị quyết số 88/2014/QH13…” (Điều 1, khoản 1).

Nghị quyết này không thay đổi chủ trương nhiều bộ sách, chỉ điều chỉnh thời gian triển khai chương trình mới, bắt đầu từ năm học 2020–2021.

Đến năm 2024, Bộ Chính trị khẳng định lại một lần nữa trong Kết luận số 91 về việc tiếp tục thực hiện Nghị quyết 29-NQ/TW: “Thực hiện một chương trình giáo dục phổ thông thống nhất cả nước, mỗi môn học có một hoặc một số sách giáo khoa và xã hội hoá việc biên soạn sách giáo khoa”.

Có thể nói, "một chương trình, nhiều sách giáo khoa” là chủ trương nhất quán của Đảng và Nhà nước, có vai trò định hướng quan trọng cho việc đổi mới giáo dục phổ thông hoà trong dòng chảy chung của các nền giáo dục tiên tiến, hiện đại trên thế giới.

Ảnh minh họa: Thủy Tiên.

Thực tiễn cho thấy, "một chương trình, nhiều sách giáo khoa" là khuynh hướng chung của đa số các quốc gia trên thế giới. Phần lớn các nước Tây Âu (Đức, Pháp, Hà Lan…) có khung chương trình giáo dục quốc gia (curriculum framework) nhưng có nhiều lựa chọn về sách giáo khoa. Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành chuẩn đầu ra, nhiều nhà xuất bản có sách giáo khoa khác nhau. Nhà trường và giáo viên được lựa chọn sách phù hợp với học sinh và điều kiện thực tế.

Linh hoạt hơn, tại các nước Bắc Âu (Phần Lan, Thuỵ Điển, Đan Mạch, Na Uy…), giáo viên nhận được hướng dẫn chương trình, sau đó tự chọn tài liệu, không phải lựa chọn sách giáo khoa cố định. Ở Phần Lan, giáo viên có quyền tự do lựa chọn sách hoặc tự biên soạn tài liệu.

Tại Canada, đặc biệt là bậc trung học, nhiều môn không có bộ sách duy nhất mà dùng tổng hợp tài liệu từ nhiều nguồn như sách in, tài liệu mạng, video, bài nghiên cứu. Ở Mỹ, tùy từng môn, từng lớp, giáo viên có thể chọn tài liệu khác nhau; thậm chí trong cùng một môn và khối, các lớp có thể dùng song song các sách khác nhau.

Bên cạnh đó, một số quốc gia như New Zealand, Úc, Singapore… còn phát triển kho học liệu mở (open educational resources – OER), nơi sách giáo khoa chỉ là một trong những học liệu bổ trợ; việc dạy và học dựa nhiều vào học liệu số và tài liệu chuyên đề. Học sinh và giáo viên lấy nhiều đầu sách từ thư viện hoặc trên internet.

Tuy vậy, hầu hết các nước đều có một chương trình giáo dục phổ thông thống nhất toàn quốc để đảm bảo sự công bằng, dù học ở nơi nào, học sinh vẫn được học những nội dung cốt lõi như nhau; chuẩn đầu ra đảm bảo chất lượng tối thiểu; định hướng rõ ràng, giúp các kì thi đánh giá năng lực, tuyển sinh được thiết kế đồng bộ.