Trường THCS Xuân Cẩm gần 60 xây dựng và trưởng thành. Tuy hiện nay cơ sở vật chất của nhà trường vẫn đứng ở vị trí khiêm nhường so với các trường trong huyện thế nhưng với những thành tích đạt được của thầy và trò trong những năm qua thì trường Xuân Cẩm mãi là niềm vui lớn, niềm tự hào lớn của biết bao thế hệ thầy cô và lớp lớp thế hệ học sinh.

Trường THCS Xuân Cẩm được thành lập năm 1959 - cách đây gần 60 năm. Trên chặng đường phát triển trường đã trải qua biết bao khó khăn  thăng trầm, thế nhưng được sự giúp đỡ quan tâm của chính quyền địa phương, dưới sự lãnh đạo của các đồng chí lãnh đạo, cùng sự đồng lòng quyết tâm khắc phục khó khăn của đội ngũ CBGV,NV nhà trường qua các thời kỳ mà nhà trường đã có những bước phát triển khá toàn diện. Và để làm nên diện mạo THXCS Xuân Cẩm như ngày hôm nay đặc biệt phải kể đến thế các hệ học trò của nhà trường, các em - bằng những thành tích học tập của mình - đã có những đóng góp vô cùng to lớn và quý báu, chính các em đã tô đẹp thêm truyền thống của nhà trường, truyền thống cách mạng văn hóa của quê hương. Có thể nói sự trưởng thành của nhà trường, gắn liền với các giai đoạn lịch sử hào hùng của dân tộc, của đất nước của quê hương là những ấn tượng tốt đẹp và niềm tự hào của Đảng bộ và nhân dân  xã Xuân Cẩm.

Trở về lịch sử những ngày đầu trường mới được thành lập ( 1958 - 1959). Lúc ấy cả trường chỉ có mấy phòng học đơn sơ, nhà tre, mái lá được đặt ở địa bàn Cẩm Xuyên. Cả trường chỉ có 2 lớp 5, có 90 học sinh do thầy Hỷ người Cẩm Hoàng làm Hiệu trưởng và thầy Nguyễn Văn Trịnh cùng giảng dạy. Sang năm học 1960 - 1961, trường có 2 lớp 5 và 2 lớp 6 với 180 học sinh, năm học này do thầy Thầy Thái Văn Sơn làm Hiệu trưởng. Đó là những người lãnh đạo, những người thầy đầu tiên đã đặt nền móng cho trường Phổ thông cấp II ( tên gọi lúc đó của Trường THCS  Xuân Cẩm ngày nay). Đây là một trong số ít xã có trường Phổ thông cấp II cho con em trong xã đi học, không phải đi xa, có đà phát triển và có những đóng góp quan trọng cho sự nghiệp giáo dục của toàn huyện. Năm học 1963 - 1964 trường được chuyển từ Cẩm Xuyên về Cẩm Bào và đóng ở địa bàn trên từ đó đến nay. Trên chặng đường phát triển qua các thời kỳ tuy nhà trường gặp vô vàn khó khăn, đặc biệt thiếu thốn về cơ sở vật chất những cả thầy và trò luôn phấn khởi sôi nổi, không quản ngại vất vả cùng với nhân dân, các cấp ban ngành địa phương xây dựng trường lớp và ra sức thi đua " Dạy tốt học tốt". Thực hiện lời dạy của Bác "Dù khó khăn đến đâu cũng phải tiếp tục thi đua dạy tốt, học tốt....nhằm đào tạo những người kế tục sự nghiệp to lớn của Đảng và nhân dân ta” vì thế xây dựng trường lớp thời kỳ (1995 -2005) có nhà học cấp 4 và nhà tầng kiên cố đảm bảo cho trường học 1 ca là có 80% công lao động là của nhân dân trong xã, 58% vật liệu do xã và phụ huynh ủng hộ đầu tư, nhà trường đầu tư gồm 50% kinh phí. Đó là sự kết hợp đúng đắn của nhà nước và địa phương cùng chăm lo cho sự nghiệp trồng người. Tuy cơ sở vật chất của nhà trường chưa được khang trang, chưa đủ điều kiện tốt nhất cho quá trình dạy và học. Thế nhưng Ban lãnh đạo nhà trường, đội ngũ các thầy cô giáo không ngừng phấn đấu vươn lên khắc phục những khó khăn để nâng cao chất lượng dạy và học. Dưới ánh sáng đường lối  của Đảng, thấm nhuần qua điểm mục tiêu giáo dục là quốc sách hàng đầu, Ban lãnh đạo nhà trường qua các thời kỳ luôn xác định nhiệm vụ cao cả của mình đó là nhiệm vụ “trồng người.” Chính vì thế nhà trường  luôn làm tốt công tác chỉ đạo: các tổ CM duy trì nề nếp sinh hoạt, các đoàn thể thanh niên, phụ nữ, công đoàn vững mạnh, mỗi lớp học sinh là một đơn vị học tập và rèn luyện. Vì vậy mà trên bước đường trưởng thành và phát triển  nhà trường đã gặt hái được rất nhiều thành tích đáng tự hào.

Điển hình năm 2001 toàn xã Xuân Cẩm có 38 học sinh thi đỗ đại học đứng cao thứ nhất huyện, năm 2002 đã phổ cập THCS tỷ lệ lên lớp và đỗ chuyển cấp cao, số GVG tăng nhanh, HSG tăng cả về số lượng và chất lượng, trường đạt LĐTT.

Thật tự hào! mái trường Xuân Cẩm mang phong cách của một trường cấp II nông thôn, tiếng giải bài, tiếng học bài cùng một lúc vang lên với mùa màng, với nằng mưa với tất cả những gì hạnh phúc giản dị đời thường. Thế nhưng ngôi trường ấy lại là nơi ươm mầm, nuôi dưỡng biết bao nhân tài cho đất nước. Tính đến năm 2005 trong xã đã có hơn 120 người có bằng giáo sư tiến sỹ, thạc sỹ và cử nhân ở nhiều chuyên ngành. Đây chính là niềm tự hào của thầy cô, của nhà trường và của cả quê hương vốn có truyền thông hiếu học.

Kế tiếp truyền thống hiếu học của quê hương anh hùng cách mạng hơn 10 năm trở lại đây (2006 – 2017) trường Xuân Cẩm có những bước chuyển, bước đột phá mới. Nhà trường luôn cố gắng tu sủa cơ sở vật chất tạo mọi điều tốt nhất cho việc dạy và học. Đặc biệt nhà trường đã xây dựng được đội ngũ cán bộ giáo viên đoàn kết có ý trí vươn lên. Với việc thực hiện phong trào mang tính ngành nghề sâu sắc như” Đổi mới sáng tạo trong việc dạy và học”, Phong trào " Dạy tốt học tốt”, “ Mỗi thầy cô giáo là tấm gương đạo đức, tự học và sáng tạo” các thầy cô và các em học sinh đã gặt hái được những thành tích đáng tự hào tô thêm trang sử vẻ vang cho nhà trường. Thời kỳ này số học sinh lên lớp trung bình đạt 95%, tỷ lệ học sinh thi vào lớp 10 đỗ cao, điểm bình quân thi tuyển sinh lớp 10 xếp tốp đầu của huyện. Số lượng, chất lượng học sinh giỏi ngày càng tăng. Điển hình về học sinh giỏi nhà trường đã gặt hái được nhiều thành công:

- Năm học 2012 – 2013. Đội toán 9 do thầy La Văn Minh phụ trách đã đạt huy chương vàng Quốc gia môn thi giải Toán trên Internet.

- Năm học 2013 – 2014. Đội toán 9 do thầy Tạ Văn Sáng phụ trách đã đạt huy chương bạc Quốc gia môn thi giải toán trên internet.

- Năm học 2014-2015. Đội toán 8 của thầy Ngô Đình Nguyên phụ trách đạt giải huy chương đồng Quốc gia môn thi giải toán tiếng Anh trên internet.

- Năm học 2015-2016. Đội sinh 9 do cô Đặng Ngọc Bích phụ trách đạt giải nhì cấp tỉnh.

- Năm học 2016-2017. Đội sinh 9 do cô Đặng Ngọc Bích phụ trách đạt hai giải khuyến khích cấp tỉnh.

- Học sinh giỏi cấp huyện của nhà trường cũng đạt được thành tích đáng tự hào.

    Đặc biệt chất lượng tuyển sinh vào lớp 10 trong những năm gần đây trường luôn đứng trong tốp đầu của huyện.

- Năm học 2014-2015 kết quả điểm bình quân 3 môn của trường xếp thứ 3/27 trường trong toàn huyện. Đặc biệt môn toán do thầy Tạ Văn Sáng và thầy Ngô Đình Nguyên phụ trách  xếp thứ nhất trong toàn huyện.

- Năm học 2015-2016 kết quả điểm bình quân trường xếp thứ 5/27 trường trong huyện.

 Về các môn văn nghệ, TDTT luôn đứng tốp đầu của huyện

 Về chất lượng đội ngũ giáo viên của nhà trường: Số lượng giáo viên giỏi tăng nhanh

- Chu kỳ 2013 – 2015 có 3 đồng chí đạt giáo viên giỏi cấp huyện.

- Chu kỳ  2015 – 2017 có 9 đồng chí đạt giáo viên giỏi cấp huyện.

- Chu kỳ thi giáo viên giỏi cấp tỉnh (2016 – 2019) có 4 đồng chí đạt vòng lý thuyết.

 Nhìn lại những chặng đường đã qua, có thể nói rằng vinh quang và tự hào thuộc về các thế hệ thầy cô giáo, vinh quan và tự hào thuộc về lớp lớp học sinh đã nỗ lực rèn luyện không ngừng để mang về thành tích vẻ vang cho nhà trường, cho quê hương, vinh quang và tự hào thuôc về Đảng bộ xã Xuân Cẩm đã từng gắn bó với nhà trường trong mọi thời kỳ, lúc gặp thuận lợi cũng như lúc gặp khó khăn trở ngại.

 Gần 60 năm qua trường THCS Xuân Cẩm đã dần hình thành truyền thống tốt đẹp của một trường nông thôn trong thời kỳ CNH, HĐH. Gần 60 năm qua là gần 60 năm trường luôn cố gắng hoàn thiện cơ sở vật chất để đáp ứng cho viêc dạy và học.Trên chặng đường phát triển mới trường THCS Xuân Cẩm sẽ gặp không ít khó khăn bởi cơ sở vật chất của trường hiện nay chưa đáp ứng được yêu cầu tốt nhất cho quá trình dạy và học. Diện tích phòng học chật hẹp chưa đảm bảo, các phòng chức năng cho bộ môn còn thiếu, cảnh quan nhà trường chưa được tôn tạo. Đứng trước những khó khăn thách thức đó ngay từ đầu năm học mới ( năm học 2017 - 2018) nhà trường đã xác định cùng với việc nâng cao chất lượng dạy và học thì nhiệm vụ cấp bách lúc này đặt ra là phải bắt tay ngay vào việc tu sửa cơ sở vật chất, tôn tạo cảnh quan sư phạm đảm bảo tốt nhất có thể cho hoạt động dạy và học. Những buổi lao động công ích tôn tạo cảnh sư phạm, vệ sinh môi trường được tổ chức có sự trực tiếp tham ra của các đồng chí lãnh đạo nhà trường, các đồng chí cán bộ giáo viên và các em học sinh khiến cho không khí  thật sôi nổi hào húng. Những hoạt động ấy thật bổ ích và có ý nghĩa bởi nó không chỉ giải quyết được những khó khăn trước mắt của nhà trường mà nó còn có ý nghĩa tạo nên sự gắn kết trách nhiệm cộng đồng, đồng thời còn rèn luyện được cho các em học sinh ý thức yêu lao động, sống có trách nhiệm và phát huy tinh thần đoàn kết, tương thân tương ái.

Hy vọng rằng với sự quan tâm của các cấp chính quyền địa phương, với sự lãnh đạo của các đồng chí lãnh đạo nhà trường cùng sự nỗ lực không ngừng của đội ngũ cán bộ giáo viên, của các em học sinh trường THCS Xuân Cẩm sẽ gặt hái được nhiều thành công trên chặng đường phát triển mới.