TỔ CHỨC, GIÁO DỤC KỸ NĂNG SỐNG

CHO HỌC SINH THCS

I. ĐẶT VẤN ĐỀ:

- Đứng trước sự phát triển nhanh chóng của nhiều lĩnh vực xã hội thì giáo dục thời đại mới đã và đang phấn đấu đổi mới về nội dung, chất lượng và phương pháp sao cho đạt được 2 mục tiêu lớn là đào tạo nguồn nhân lực và đào tạo kỹ năng sống cho học sinh. Tuy nhiên bên cạnh những thành tựu đạt đuợc của toàn ngành thì gần đây chúng ta thường thấy thực trạng trẻ vị thành niên có su hướng gia tăng về bạo lực học đường, về phạm tội, về liều lĩnh, ứng phó không lành mạnh, dễ mắc các tai tệ nạn xã hội, sống ích kỷ, vô tâm, khép mình,….Đồng thời rèn kỹ năng thực hành, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng giải quyết vấn đề, khả năng tự  phục vụ bản thân  cũng là nhu cầu cần thiết…Hơn thế nữa đứng trước thềm hội nhập quốc tế đòi hỏi thế hệ trẻ phải tự tin; phải nắm bắt kịp thời các cơ hội cũng như phải có một số kỹ năng: sống khỏe, sống lành mạnh, giỏi lập trình, giỏi tiếng Anh…

    - Vấn đề học sinh thiếu kỹ năng sống, thiếu tính tự tin, tự lập, sống ích kỷ, vô  tâm,  thiếu trách nhiệm với gia đình và bản thân đang là những cản trở lớn  cho sự phát triển của thanh thiếu niên khiến không ít các bậc cha mẹ phải  phiền lòng vì con, trong một xã hội phát triển năng động như hiện nay.

    - Nhiều vị phụ huynh lo lắng trước tình trạng con của mình thiếu tự tin, luôn tỏ ra rụt rè khi có cơ hội thể hiện mình trước đám đông hoặc  không  biết  cách xử lý tình huống dù là thật đơn giản như kêu gọi sự giúp đỡ  từ  người khác.

    - Thêm nữa trước tình trạng bạo lực học đường ngày càng gia tăng thì kỹ  năng tự  bảo vệ mình cũng cần được coi trọng khi các nhóm trẻ xấu luôn lấy  sức mạnh cơ bắp hoặc đám đông để bắt nạt, ức hiếp các trẻ hiền, ngoan ,  ít nói....

    - Nhiều em học sinh có cuộc sống khép kín với thực tại, đắm chìm trong thế  giới  ảo của Internet của thế giới game,... mà quên đi và đánh mất những  cơ hội kết  bạn , thể hiện những khả năng tiềm ẩn của mình, lo sợ, rụt rè khi  tiếp xúc với cộng đồng, xã hội.

    - Gắn với Phong trào thi đua Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực.

II. KỸ NĂNG SỐNG LÀ GÌ?

1. Kĩ năng sống là gì?

a) . Tổ chức Y tế thế giới (WHO):

     - Là các khả năng để có hành vi thích ứng và tích cực;

     - Giúp các cá nhân có thể ứng xử hiệu quả trước các nhu cầu và thách thức của cuộc sống hằng ngày.

b) . UNICEP

     - Là tiếp cận giúp thay đổi hoặc hình thành hành vi mới.

     - Tiếp cận này lưu ý đến sự cân bằng về tiếp thu kiến thức, hình thành thái độ và kĩ năng.

c) Có thể quan niệm kĩ năng sống

     - Là năng lực ứng xử tích cực của mỗi người đối với tự nhiên, xã hội và chính mình;

     - Là khả năng tâm lí xã hội của mỗi cá nhân trong hành vi tích cực để xử lí hiệu quả những đòi hỏi, thử thách của cuộc sống.

d) . Cũng có quan niệm coi kĩ năng sống:  là khả năng thực hiện một hành động hay hoạt động nào đó bằng cách lựa chọn và vận dụng những tri thức, kinh nghiệm đã có để hành động phối hợp với mục đích và điều kiện thực tế

2. Mục đích của việc giáo dục kĩ năng sống

     - Đáp ứng mục tiêu giáo dục toàn diện; phù hợp với 4 trụ cột của giáo dục theo quan niệm của UNESCO: (i) học để biết, (ii) học để làm, (iii) học để tồn tại và (iv) học để chung sống;

     - Giúp học sinh thích ứng được với cuộc sống đầy những biến động khôn lường (những tác động của tự nhiên và xã hội hiện đại)

    - Thúc đẩy những hoạt động mang tính xã hội, phát huy các nhân tố tích cực, hạn chế nhân tố tiêu cực, xây dựng môi trường trường học thân thiện, học sinh tích cực.

    - Góp phần tích cực cho việc đổi mới phương pháp học tập của học sinh.

3. Mối quan hệ giữa kĩ năng sống và bản năng của con người

     - Từ khi lọt lòng mẹ, con trẻ cũng đã có những mầm mống, những tiền đề của kĩ năng: nhận thức bản thân, lựa chọn, phán đoán...nhưng ở dạng bản năng, chưa có ý thức)

     - Trong quá trình trưởng thành, bằng tri thức và trải nghiệm của đời sống, bằng rèn luyện và tự rèn luyện; những mầm mống và tiền đề ấy được nâng lên và trở thành năng lực, khả năng thực hiện hành động hay ứng xử tích cực, có ý thức, có tính mục đích, vì cộng đồng.

4. Những kĩ năng sống cần được giáo dục và rèn luyện đối với học sinh THCS:

     - Kĩ năng tự nhận thức(ta là ai là điều cực kì quan trọng)

     - Kĩ năng giải quyết các tình huống đặc biệt khó khăn trong cuộc sống,

     - Kĩ năng giao tiếp và thương thuyết (bao hàm tính tự kiềm chế)

     - Kĩ năng lựa chọn và quyết định (bao hàm phê phán và bác bỏ)

     - Kĩ năng hợp tác và tìm kiếm sự giúp đỡ (bao hàm yếu tố thân thiện, làm việc theo nhóm)

     -  Kĩ năng tưởng như rất đơn giản nhưng thật sự cần thiết như

          + Kĩ năng nghe, nói, đọc, viết; không chỉ cho việc học ngoại ngữ mà cho mọi môn học, cho cuộc sống sau này;

          + Kĩ năng biết nấu cơm nhanh ít tốn nhiên liệu;

          + Kĩ năng cắm trại, leo núi;

          + Kĩ năng làm vườn và chăm sóc cây cảnh...

          + Kĩ năng cấp cứu khi có người gặp tai nạn hoặc bệnh tật hiểm nghèo...

III. THỰC TRẠNG KỸ NĂNG SỐNG CỦA HỌC SINH THCS

  Thực trạng chung:

     - Cụm từ kỹ năng sống (KNS) được định nghĩa thế nào? đưa vào rèn luyện cho HS phải tiến hành ra sao? đây là một vấn đề cấn thiết nhưng tươngđối khó cho nhà trường, gia đình và toàn xã hội.

     - Thực chất cho đến nay vẫn chưa có một định nghĩa rõ ràng và đầy đủ về KNS (mặc dù đã có các định nghĩa của WTO; UNESCO…) Nhưng nếu hiểu đơn giản thì kỹ năng sống là năng lực của mỗi người giúp giải quyết những nhu cầu và thách thức của cuộc sống một cách có hiệu quả (cách sống tích cực trong xã hội hiện đại).

     - Về bản chất thì rèn luyện kỹ năng sống là quá trình đưa nhận thức (qua kiến thức và thái độ) thành hành động (hành vi tích cực)

    - Việc rèn luyện kỹ năng sống cho học sinh là việc làm không mới vì từ xa xưa cha ông ta đã dúc kết “ Tiên học lễ, hậu học văn” nhưng do sức ép lớn vể chương trình; về điểm số, hoặc nhiều nguyên nhân khác nhau nó đã bị giảm nhẹ hoặc xao nhãng. Đứng trước thực tế xã hội những năm gần đây Bộ GD-ĐT đã nhậnh thấy việc  GD (rèn luyện) KNS cho học sinh là việc cấp bách ở mọi bậc học nhưng đặc biệt với HS THCS vì:

Ở lứa tuổi này:

       + Các em cần tìm tòi, học hỏi cái mới, điều lạ không phân biệt nó là tốt hay xấu.

       + Đã phát triển tình yêu nam, nữ dẫn đến các quan hệ không dúng mực trong quan hệ khác giới.

       + Chịu áp lực lớn trong thi cử dẫn đến dễ rơi vào trạng thái tiêu cực ảnh hưởng tới sức khỏe ,tinh thần.

       + Các em cần lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với năng lực của mình  -> cần đưa ra quyết định đúng đắn.

      + Thích bộc lộ cái tôi….

IV. GIẢP PHÁP THỰC HIỆN

1 Nguyên tắc tổ chức:

         - Trên cơ sở tự nguyện,

         - Bao gồm những người có cùng sở thích, năng khiếu và năng lực,

         - Được quyền tự chủ  trong  hoạt động và điều hành,

         - Dưới sự hướng dẫn và được sự giúp đỡ của nhà trường, phụ huynh học sinh và cộng đồng.

2. Hình thức thực hiện

a) Một số hình thức câu lạc bộ:

         - Những người yêu thích văn học

         - Những nhà vật lí, toán học trẻ

         - Sinh học và môi trường.

b)  Gắn với các hoạt động giáo dục thể chất

         - Thể thao vua.

         - Võ dân tộc

         - Du lịch (leo núi, bơi lội...)

         - Trò chơi dân gian.

c)  Gắn với các hoat động giáo dục thẩm mĩ

         - Âm nhạc, trong đó có dân ca,

         - Vẽ,

         - Kịch...

d) Gắn với các hoạt động giáo dục nghề nghiệp

         - Hướng nghiệp

         - Các nghề truyền thống

e) Gắn với các hoạt động xã hội, cộng đồng

3.Cần làm gì để thực hiện tốt  việc giáo dục và rèn luyện kĩ năng trong trường THCS?

a)  Giáo viên chủ nhiệm:

       - Thực sự đổi mới phương pháp thực hiện các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp;

      - Đưa giáo dục kỹ năng sống vào hoạt động sinh hoạt chủ nhiệm. - Tự  khám phá bản thân - Tính năng động - Kỹ năng giải quyết vấn đề - Khả  năng phản hồi tích cực.

      - Tạo điều kiện cho học sinh rèn luyện, coi trọng việc tự rèn luyện của học sinh, khuyến khích và động viên kịp thời, quan tâm đến học sinh thuộc diện đặc biệt (về kinh tế, về sự phát triển thể chất…)

      - Phối hợp chặt chẽ với gia đình học sinh, làm cho họ nhận thức được tầm quan trọng và cùng với nhà trường giáo dục và rèn luyện cho con em về kĩ năng sống.

b)  Giáo viên Tổng phụ trách Đội:

      - Đưa giáo dục kỹ năng sống vào giờ sinh hoạt dưới cờ: - Kỹ năng tự  bảo vệ - Kỹ năng trình bày - Kỹ năng thuyết trình thuyết phục - Kỹ năng  quản lý thời gian - Kỹ năng tự điều chỉnh cảm xúc...

      - Có nhiều hình thức trong tổ chức các hoạt động tập thể gắn với nội dung rèn luyện kĩ năng như đã nêu ở phần trên.

      - Gắn việc rèn luyện kĩ năng với những nội dung cụ thể của Phong trào thi đua Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực như làm cho trường lớp xanh sạch đẹp, đổi mới phương pháp học tập, chăm sóc các di tích lịch sử, văn hoá và cách mạng, đưa tiếng hát dân ca và trò chơi dân gian vào trường học…

      - Có sự động viên và khuyến khích kịp thời cá nhân và tập thể.

c) Giáo viên bộ môn.

      - Đưa giáo dục kỹ năng sống vào trong các giờ học bộ môn: - Kỹ năng  tự giải quyết vấn đề - Kỹ năng hoạt động nhóm -Kỹ năng hợp tác, ứng xử - Kỹ năng phản hồi và đánh giá tích cực.

d) Học sinh:

      - Nâng cao ý thức tự nguyện, tự giác, tự chủ, phát huy tính tích cực  trong mọi hoạt động rèn luyện kĩ năng sống;

      - Nhận thức rằng, việc rèn luyện kĩ năng sống là việc của mình, trước hết có lợi cho việc học tập và sự tiến bộ về mọi mặt của chính  mình, cho gia đình và sau đó cho cộng đông, cho xã hội và đất nước;

- Không chỉ rèn luyện cho mình mà quan tâm đến việc rèn luyện chung của cả một tập thể tổ, lớp và rộng hơn, của trường mình.

      Những nội dung tạm thời phân chia như trên chỉ mang tính chất tương  đối, một giáo viên có đầu tư kỹ lưỡng về nội dung lồng ghép thì chắn chắn  có thể thực hiện tốt mục tiêu của mình trong giáo dục chuyên môn cũng  như giáo dục kỹ năng sống cho học sinh.

Tuy nhiên, không nên quá tham lam để đưa quá nhiều nội dung kỹ năng  sống cần giáo dục trong một tiết học, chỉ nên làm sao việc giáo dục kỹ  năng sống diễn ra một cách nhẹ nhàng và đều đặn qua các tiết học, đây  là điều cốt lõi dẫn đến thành công, ứng dụng chiến thuật mưa dầm thấm lâu.

V. KẾT LUẬN

       - Trên cơ sở chương trình giáo dục kĩ năng sống của Bộ Giáo dục và Đào tạo, tuỳ theo cấp học và độ tuổi, tổ chức các hoạt động dã ngoại, tham quan, hội thảo, thi nấu ăn, cấp cứu trong đó học sinh giữ vai trò chủ đạo, được phát huy tính tích cực, tự chủ, tự giác, được phát biểu ý kiến của riêng mình về những vấn đề các em quan tâm;

      - Tăng cường giáo dục kĩ năng sống để học sinh có thể thích ứng với những hoàn cảnh, tình huống và điều kiện khác nhau của đời sống xã hội, cung cấp cho học sinh những thông tin về nghề nghiệp, định hướng và tư vấn nghề nghiệp cho học sinh;

      - Coi trọng vai trò và tạo điều kiện để giáo viên chủ nhiệm và Tổng phụ trách Đội TNTP và Bí thư Đoàn THCS Hồ Chí Minh nhà trường hoàn thành chức trách của mình với tư cách là những người tổ chức chủ yếu việc giáo dục đạo đức, nhân cách học sinh trong và ngoài nhà trường;

      - Có mối liên hệ thường xuyên với cha mẹ học sinh, nắm được những diễn biến về tâm lí, tính cách để có biện pháp hữu hiệu trong việc giáo dục đạo đức cho học sinh.

      - Các trường có phòng hay tổ tư vấn gồm các thành viên là giáo viên, cán bộ đoàn thể, những bậc cao niên có kinh nghiệm và hiểu biết nhiều về đời sống xã hội, có tâm huyết với sự nghiệp giáo dục giúp nhà trường trong việc rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh.

      - Để mọi người có thể ủng hộ và tự giác thực hiện việc đưa nội dung giáo dục  kỹ năng sống vào trường học thì cần thiết phải hiểu đơn giản là chúng ta hãy  để cho học sinh được hoạt động trong lớp qua từng giờ học qua từng bộ  môn, hãy để cho học sinh cơ hội tự giải quyết vấn đề, cơ hội làm việc theo  nhóm, hãy hướng dẫn cho học sinh liên hệ nội dung bài học với cuộc sống  thực tế, ứng dụng kiến thức đã học để giải quyết những vấn đề thường gặp  trong cuộc sống.

      - Mục tiêu giáo dục không chỉ là giảng dạy kiến thức cho học sinh mà cần làm  thế nào để học sinh có thể tìm kiến thức và tự giải quyết vấn đề trong cuộc  sống, làm thế nào để học sinh biết phát huy sức mạnh nhóm, tăng cường sự  hợp tác trong giải quyết vấn đề.