Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng lật lại 2 vụ án oan liên tiếp được phát hiện thời gian qua để truy vấn lãnh đạo các cơ quan tư pháp tại phiên thảo luận về dự thảo luật tổ chức TAND sửa đổi tại UB Thường vụ Quốc hội sáng 23/9.

Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng tại phiên họp UB Thường vụ QH.

Báo cáo giải trình, chỉnh lý luật Tổ chức TAND của UB Thường vụ Quốc hội nhấn mạnh vấn đề cơ chế tổ chức, quản lý của toà án để đảm bảo tính độc lập trong xét xử.

UB Thường vụ khái quát, quá trình thảo luận, đa số ý kiến nhất trí với quy định của dự thảo Luật giao TAND tối cao quản lý các Tòa án về tổ chức. Tuy nhiên, các ý kiến này cho rằng dự thảo Luật chưa làm rõ cơ chế quản lý như thế nào để bảo đảm nguyên tắc độc lập xét xử; chưa làm rõ cơ chế TAND tối cao phối hợp với HĐND quản lý Tòa án như thế nào.

Có ý kiến đề nghị thành lập Hội đồng tư pháp Quốc gia để quản lý Tòa án. Ý kiến khác đề nghị giao Chính phủ quản lý Tòa án, bảo đảm cho Tòa án độc lập.

UB Thường vụ tán thành với ý kiến của đa số đại biểu Quốc hội là tiếp tục giao TAND tối cao quản lý các toà án. Còn Việc thành lập Hội đồng tư pháp Quốc gia để quản lý Tòa án được đánh giá là vấn đề mới, chưa được nghiên cứu, Việt Nam chưa có kinh nghiệm về tổ chức và vận hành cơ chế này. Thường vụ Quốc hội chỉ đề nghị nghiên cứu, quy định cụ thể để tách bạch hoạt động quản lý về tổ chức với hoạt động xét xử để bảo đảm quản lý không ảnh hưởng đến tính độc lập xét xử của Tòa án các cấp.

Chưa thông ở điểm này, Chủ nhiệm UB Pháp luật Phan Trung Lý đề nghị rà soát các quy định để hoạt động xét xử phải đảm bảo thẩm phán độc lập, ngay cả về vấn đề tổ chức. Toà án có phải là tổ chức theo hệ thống từ trên xuống dưới?

Dẫn quy định của Hiến pháp về nhiệm vụ của TAND tối cao giám đốc việc xét xử, bảo đảm áp dụng thống nhát pháp luật… ông Lý khẳng định, không có nội dung nào hàm ý biến toà tối cao thành cơ quan quản lý cả hệ thống toà. Tách các chức năng như vậy, theo ông Lý, là để giải thoát cho toà án các cấp và cả toà tối cao khỏi các ràng buộc, chi phối, trách nhiệm để chỉ tập trung vào công việc xét xử của mình.

Tuy nhiên, trong Điều 3 dự thảo luật vẫn đưa ra những khái niệm toà án tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương – như vậy là lại tổ chức theo cấp hành chính, trái với nguyên tắc đề ra tại Điều 5, toà án tổ chức theo thẩm quyền xét xử, không phụ thuộc vào đơn vị hành chính, độc lập giữa các toà…

Ông Lý cũng “quy tội” các hình thức báo cáo án, báo cáo nghiệp vụ với Chánh án toà, Chánh án toà cấp trên…  hiện nay đều là một dạn của “án bỏ túi”, làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến nguyên tắc xét xử độc lập, chỉ tuân theo pháp luật.

Hướng quan tâm về vấn đề này, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng đặt một loạt câu hỏi, Chánh án tối cao có kiểm tra xem cả nước có trường hợp nào mà thẩm phán xử lại phải báo cáo án với Chánh án toà cấp trên như dư luận phản ánh không?  Khi chưa thấy đủ điều kiện để đảm bảo nguyên tắc tranh tụng thì có mở toà không? Người bị can bị cáo có quyền im lặng cho tới lúc có luật sư?

“Nếu không đảm bảo những điều đó thì toà không thể công bằng, không thể là người bảo vệ công lý được” – Chủ tịch Quốc hội riết gióng.

Chánh án TAND tối cao Trương Hoà Bình trả lời, khi toà án nhận hồ sơ truy tố từ VKS chuyển sang, nếu thấy không đảm bảo thì vẫn có quyền trả hồ sơ yêu cầu điều tra lại, điều tra bổ sung. Tuy nhiên, nhiều trường hợp, qua 2 lần trả hồ sơ vẫn không bổ sung được gì thì toà phải đưa ra xử nhưng như thế, dù có dấu hiệu phạm tội nhưng không đủ chứng cứ chứng minh tội phạm, toà có thể tuyên vô tội. Khi đó, các cơ quan tố tụng trước đó phải chịu trách nhiệm.

Cũng vì mục đích đảm bảo tính độc lập, công tâm trong xét xử, Chánh án TAND tối cao đề nghị quy định toà có quyền kiểm soát trong việc các cơ quan tố tụng áp dụng các biện pháp ngăn chặn tác động đến quyền con người, quyền công dân như biện pháp bắt tạm giam, tạm giữ.

Về sự độc lập của thẩm phán trong xét xử, xác định đây là một nguyên tắc Hiến định nhưng Chánh án Trương Hoà Bình cũng giải thích, ngoài ra còn có nguyên tắc tăng cường sự lãnh đạo của Đảng trong hoạt động của toà án. 2 nguyên tắc này phải thể hiện sao cho hài hoà với nhau.

Trả lời thêm các câu hỏi của Chủ tịch Quốc hội, Viện trưởng VKSND tối cao Nguyễn Hoà Bình khẳng định, những nội dung này đang được tập trung giải quyết trong quá trình biên soạn luật Tố tụng hình sự.

Theo đó, Viện trưởng Bình quả quyết, nếu có dấu hiệu vi phạm nguyên tắc xét xử thì toà hoàn toàn có quyền dừng việc xét xử.

Còn về quyền im lặng của bị can, bị cáo, người bị bắt thì ông Bình lý giải đó là vấn đề lớn, nhiều nước đã áp dụng nguyên tắc này nhưng ở Việt Nam còn tranh luận chưa ngã ngũ. Ông Bình cũng đề nghị UB Thường vụ QH cho định hướng về việc này vì hiện tại đang có xung đột lớn về quan điểm, cơ quan điều tra không muốn áp dụng nguyên tắc này còn giới luật sư lại ủng hộ. Ý kiến quá khác nhau nên cơ quan soạn thảo luật Tố tụng hình sự đến giờ vẫn chưa dám đưa vào.

Gay gắt nhận xét các bình luận “không lọt tai”, Chủ tịch Quốc hội yêu cầu làm rõ, toà án phải có thẩm quyền cao nhất trong hoạt động tố tụng, xét xử, phải tự tham gia điều tra, kiểm tra án ngay từ đầu để có thể xác định được công tác điều tra, truy tố trước khi chuyển hồ sơ sang toà xem có đúng hay không chứ không phải nhận cáo trạng, thấy chưa ổn mới trả hồ sơ, yêu cầu điều tra lại.

“Như vụ ông Chấn đấy, cũng là trả hồ sơ đi trả hồ sơ lại mấy lần mà vẫn kết tội người ta như thế” – theo Chủ tịch Nguyễn Sinh Hùng, có chủ động điều tra mới đảm bảo nguyên tắc độc lập xét xử, quyền tối cao trong hoạt động tố tụng của toà mà như khái quát đó là quyền tư pháp. Có làm như vậy mới thấy được trách nhiệm của toà án trong việc phán quyết sau cùng.

Ông Hùng cũng lưu ý chú trọng các quy định này trong tố tụng hình sự vì “hình sự là sống và chết, là liên quan đến quyền cao nhất của con người”.

Nhắc đến vụ án Huỳnh Văn Nén đang được kháng nghị, Chủ tịch Quốc hội bất bình: “Có dấu chân tại hiện trường vậy, kích cỡ lệch nhau như vậy mà cơ quan điều tra còn không cần so lại với nghi phạm, không đo đạc, đối chiếu mà vẫn xử, để xảy ra oan sai, tù tội hơn 14 năm nay với một con người”.