Có hai yếu tố để phát huy năng lực sáng tạo của học sinh, đó là thông qua cách tổ chức dạy học của giáo viên (vai trò chính thuộc về giáo viên) và hoạt động học tập của học sinh (vai trò chính thuộc về học sinh). Đương nhiên hai yếu tố này phải được phối hợp thật gắn bó và nhuần nhuyễn thì tiết học mới thu được kết quả tốt.

a) Tổ chức dạy học của giáo viên

Muốn thiết kế tiết học Âm nhạc độc đáo và sáng tạo để thi giáo viên dạy giỏi hoặc tiết chuyên đề, nhất thiết giáo viên phải tìm tòi và thể hiện sự sáng tạo của mình trong các hoạt động dạy học. Dưới đây là những hoạt động mà giáo viên có thể vận dụng :

- Thay đổi vị trí ngồi của học sinh: bàn ghế của học sinh được sắp xếp lại, nhằm hỗ trợ hoạt động học tập của các em. Thay cho kiểu truyền thống, giáo viên xếp bàn ghế của học sinh thành các cặp, các nhóm hoặc hình chữ U để tạo không gian cho các em hoạt động, vui chơi hoặc biểu diễn. Xếp theo cách nào sẽ phụ thuộc vào nội dung học tập, hoạt động của học sinh và mục tiêu của tiết học.

- Thay đổi cách học sinh vào lớp: giáo viên đàn (hoặc mở đĩa nhạc) một bản hành khúc, học sinh từ ngoài lớp đi đều theo tiếng nhạc, vào chỗ ngồi của mình.

- Thay đổi cách mở đầu tiết học: học sinh cùng nhau hát một bài đã học là cách thông thường để mở đầu tiết học, tuy nhiên giáo viên có thể cho học sinh nghe một bản nhạc không lời trong khoảng 1-2 phút cũng là cách mở đầu rất hay. Trong hoạt động này, giáo viên nên chọn bản nhạc hay, có nhịp điệu mạnh mẽ, lôi cuốn hoặc chọn bản nhạc có điểm nào đó chung với nội dung tiết học, từ việc nghe nhạc sẽ thuận lợi để dẫn dắt vào bài học.

- Thay đổi môi trường học tập: giáo viên dạy Âm nhạc ở sân trường, phòng thể thao hoặc sân khấu… Học sinh sẽ tích cực và sáng tạo hơn trước thực tiễn và môi trường học tập mới.

- Thay đổi trình tự thực hiện các nội dung trong tiết học: với tiết học có 2-3 nội dung, giáo viên có thể thay đổi trình tự các nội dung đó mà vẫn đảm bảo việc dạy đúng, đủ các nội dung và rõ trọng tâm. Sự thay đổi này không ảnh hưởng đến hiệu quả học tập của học sinh mà còn làm tiết học trở nên sinh động hơn, hấp dẫn hơn, tránh được kiểu dạy học khuôn mẫu, cứng nhắc. Ví dụ:

                                                       Tiết 14 (lớp 6)

- Ôn tập bài hát: Đi cấy

- Ôn tập Tập đọc nhạc: Tập đọc nhạc số 5

- Âm nhạc thường thức: Sơ lược về một số nhạc cụ dân tộc phổ biến

Giáo viên có thể thực hiện trình tự dạy học theo một số cách sau:

Cách 1	Cách 2	Cách 3
- Ôn tập bài hát: Đi cấy - Ôn tập Tập đọc nhạc: Tập đọc nhạc số 5 - Âm nhạc thường thức: Sơ lược về một số nhạc cụ dân tộc phổ biến	- Ôn tập bài hát: Đi cấy - Âm nhạc thường thức: Sơ lược về một số nhạc cụ dân tộc phổ biến - Ôn tập Tập đọc nhạc: Tập đọc nhạc số 5	- Âm nhạc thường thức: Sơ lược về một số nhạc cụ dân tộc phổ biến - Ôn tập Tập đọc nhạc: Tập đọc nhạc số 5 - Ôn tập bài hát: Đi cấy

            Ngoài 3 cách trên, vẫn còn những cách thực hiện khác.

 

- Thay đổi trình tự các bước trong quy trình dạy Học hát hoặc Tập đọc nhạc: Quy trình dạy hát có 7 bước, 3 bước cuối không được thay đổi trình tự là tập hát từng câu, hát cả bài và củng cố kiểm tra. Tuy nhiên, 4 bước đầu là giới thiệu bài hát, tìm hiểu về bài hát, nghe hát mẫu và khởi động giọng, giáo viên có thể thay đổi cách thực hiện. Ví dụ về một số cách vận dụng quy trình dạy hát:

 

Cách 1	Cách 2	Cách 3	Cách 4
- Giới thiệu bài hát - Đọc lời ca - Nghe hát mẫu           - Khởi động giọng - Tập hát từng câu - Hát cả bài - Củng cố, kiểm tra	- Khởi động giọng - Giới thiệu bài hát - Nghe hát mẫu           - Đọc lời ca - Tập hát từng câu - Hát cả bài - Củng cố, kiểm tra	- Nghe hát mẫu           - Giới thiệu bài hát - Đọc lời ca - Khởi động giọng - Tập hát từng câu - Hát cả bài - Củng cố, kiểm tra	- Giới thiệu bài hát - Nghe hát mẫu           - Đọc lời ca - Khởi động giọng - Tập hát từng câu - Hát cả bài - Củng cố, kiểm tra

 

- Tổ chức linh hoạt các hình thức học tập: giáo viên thay đổi hợp lí các hình thức luyện tập cá nhân, cặp đôi, nhóm, tổ, học sinh nam, học sinh nữ, phát huy sự tương tác giữa giáo viên và học sinh.

Ví dụ thứ nhất, khi dạy hát, thay cho cách truyền thống, giáo viên mời một số học sinh lên bảng làm nhóm mẫu. Giáo viên đàn giai điệu 1, 2 lần để cả lớp lắng nghe và hát thầm; giáo viên đệm đàn cho nhóm mẫu hát trước, những em khác lắng nghe; cuối cùng giáo viên đệm đàn cho tất cả học sinh cùng hát. Ví dụ thứ hai, giáo viên phân công từng nhóm chuẩn bị và trình bày về một nội dung của tiết học, như giới thiệu một nhạc cụ, vẽ tranh minh hoạ, sáng tác lời hát…

- Sử dụng đa dạng các phương pháp dạy học: giáo viên sử dụng hiệu quả các phương pháp trực quan, trò chơi, đóng vai, trình diễn… để phát huy tính tích cực và sự sáng tạo của học sinh. Ví dụ, sau khi nghe câu chuyện Khúc nhạc dưới trăng (lớp 5), giáo viên hướng dẫn các em đóng kịch để thể hiện lại nội dung câu chuyện, một em dẫn chuyện, một em đóng vai nhạc sĩ Bét-tô-ven, một em đóng vai người thợ giày, một em đóng vai cô gái mù.

Khi kể câu chuyện âm nhạc, tới đoạn kết của câu chuyện, giáo viên tạm dừng lại, tổ chức cho các nhóm học sinh thảo luận điều gì sẽ xảy ra hoặc đưa ra 3-4 kiểu kết thúc câu chuyện, học sinh sẽ lựa chọn một kiểu kết thúc phù hợp. Đó cũng là cách làm phát huy được trí tưởng tượng và tư duy sáng tạo của học sinh.

 

- Sử dụng hiệu quả các phương tiện dạy học: giáo viên thể hiện sự sáng tạo trong việc chuẩn bị đồ dùng dạy học, như tranh ảnh minh hoạ, các nhạc cụ gõ, bài tập thực hành, album âm nhạc, tài liệu học tập… Có thể dùng các chất liệu như vỏ sò, vỏ ốc, vỏ quả dừa, vỏ lon nước ngọt, chai nhựa để tạo những nhạc cụ gõ trong các tiết học Âm nhạc, học sinh thường tỏ ra thích thú với những nhạc cụ đơn giản như vậy. Hơn nữa, mỗi khi học sinh nhìn thấy những chất liệu đó trong cuộc sống, có thể chúng lại gợi cho các em nhớ đến những nội dung âm nhạc đã học.

            Một số gợi ý khác về việc sử dụng phương tiện dạy học tạo nên sự độc đáo và hiệu quả: khi học sinh học những bài dân ca Tây Nguyên, giáo viên hướng dẫn các em sử dụng các nhạc cụ gõ của Tây Nguyên như cồng chiêng, đàn t’rưng, tre lắc… để biểu diễn bài hát; khi giới thiệu về các loại nhạc cụ, giáo viên (hoặc học sinh) dùng nhạc cụ đó để tạo nên màn trình diễn ấn tượng; sử dụng Internet và công nghệ thông tin để soạn bài và tổ chức các tiết dạy Âm nhạc…

            Ngoài ra, tiết học Âm nhạc có chuẩn bị loa âm thanh và 2-3 chiếc micro cũng sẽ thu hút được sự chú ý của học sinh. Khi đó, ngay cả những em hay hát nhỏ cũng dễ dàng làm cho mọi người nghe thấy rõ tiếng hát của mình.

 

- Sử dụng sáng tạo các bài tập âm nhạc: tuỳ theo nội dung cụ thể, giáo viên có thể dùng một số bài tập âm nhạc sau đây.

            Nghe giai điệu và nhận biết câu hát (hoặc câu nhạc), học sinh nghe giai điệu một câu hát và cho biết đó là giai điệu của câu hát nào, rồi trình bày câu hát đó.

            Nghe tiết tấu nhận biết câu hát, tương tự nghe giai điệu đoán câu hát.

            Nghe một vài nốt nhạc và nhận biết đó là những nốt mở đầu của câu hát (hoặc câu nhạc) nào.

            Bổ sung những nốt nhạc còn thiếu trong một câu nhạc.

            Điều chỉnh những nốt nhạc viết sai trong câu nhạc.

            Và nhiều dạng bài tập khác...

- Sử dụng linh hoạt cách củng cố kiến thức: thay cho việc đặt câu hỏi, giáo viên có thể dùng hình thức trắc nghiệm để củng cố kiến thức. Một ví dụ về cách giới thiệu nhạc sĩ Mô-da:

            Giáo viên chỉ định học sinh đọc phần giới thiệu về Mô-da trong sách giáo khoa; Giáo viên cung cấp thêm thông tin, hình ảnh hoặc kể một vài câu chuyện ngắn về nhạc sĩ; Giáo viên dùng hình thức trắc nghiệm để củng cố kiến thức và kết hợp cho học sinh nghe tác phẩm của Mô-da bằng cách dùng bảng dữ liệu để học sinh xác nhận thông tin về nhạc sĩ là Đúng, Sai hoặc Không có thông tin.

Thông tin về nhạc sĩ Mô-da	Đúng	Sai	Không có thông tin
Mô-da sinh năm 1756, mất năm 1791
Mô-da là người nước Đức
Mô-da được người cha dạy về âm nhạc
Em gái của Mô-da cũng rất giỏi về âm nhạc
Mô-da chơi rất giỏi đàn ghi-ta
Mô-da có giọng hát rất hay
Mô-da chơi rất xuất sắc đàn cla-vơ-xanh và vi-ô-lông
Mô-da là thần đồng âm nhạc
Mô-da học giỏi cả ngoại ngữ và toán
Khi 7-8 tuổi, Mô-da đã đi biểu diễn âm nhạc ở châu Âu
Mô-da đã đi biểu diễn âm nhạc ở khắp châu Âu
Mô-da là tác giả của 41 bản giao hưởng
Mô-da là tác giả vở nhạc kịch Cây sáo thần
Mô-da là tác giả bản nhạc Thư gửi Ê-li-dơ

Khi học sinh đưa ra câu trả lời chính xác, máy tính sẽ vang lên một bản nhạc của Mô-da, đó là cách làm tốt để củng cố kiến thức và nghe nhạc.

- Sử dụng lời hát mới để củng cố bài hát hoặc bài Tập đọc nhạc: khi ôn tập bài hát hoặc Tập đọc nhạc, giáo viên đưa ra lời mới do mình sáng tác, nhưng trình tự các câu hát đã bị thay đổi, rồi yêu cầu học sinh sắp xếp các câu hát theo trình tự phù hợp với giai điệu. Ví dụ giới thiệu lời mới của bài Đi cấy (dân ca Thanh Hoá) gồm 6 câu, thứ tự của 6 câu đã bị thay đổi.

           Tiếng cười rộn vang, mùa xuân đang đến.

Theo đàn chim én lướt bay ngang trời, lướt bay ngang trời.

Xuân về hái một nhành hoa, xuân về hái một nhành hoa.

Trên khắp nẻo đường xa.

Muôn sắc hoa thắm đượm tình thân, thắm đượm tình thân.

Vui bên bạn hiền ta cất tiếng ca.

Học sinh thảo luận trong khoảng 1-2 phút rồi cử 1 bạn lên đánh số thứ tự phù hợp vào 6 câu hát. Giáo viên đưa ra đáp án, tổ nào đúng, đứng lên trình bày lời mới cho cả lớp nghe. Hoạt động này chỉ nên thực hiện khi đã hoàn thành trọng tâm của tiết học, khi học sinh hát đúng giai điệu và lời của bài hát. Với bài tập trên, đáp án là:

Xuân về hái một nhành hoa, xuân về hái một nhành hoa.

Vui bên bạn hiền ta cất tiếng ca.

Muôn sắc hoa thắm đượm tình thân, thắm đượm tình thân.

Theo đàn chim én lướt bay ngang trời, lướt bay ngang trời.

Tiếng cười rộn vang, mùa xuân đang đến.

Trên khắp nẻo đường xa.

Tương tự với bài Tập đọc nhạc, giáo viên yêu cầu học sinh sắp xếp lại các câu hát theo trình tự phù hợp với giai điệu của một bài Tập đọc nhạc đã học, ví dụ bài TĐN Quê hương (lớp 7):

Làng quê yêu dấu tan hoang vì quân tham tàn.

Đồng quê mến yêu biến thành chiến trường.

Giặc kia hung ác lấn xâm quê hương ta.

Bạch dương xác xơ lá rụng tiêu điều.

            Đáp án đúng là:

            Còn hai biến thể khác của việc dùng lời hát mới. Cách thứ nhất, sau khi học sinh xếp các câu hát, các em sẽ tập hát theo lời mới và đặt tên cho lời hát đó. Cách thứ hai, giáo viên đưa ra lời mới nhưng thiếu một câu, học sinh tập sáng tác riêng câu đó, rồi đặt tên cho bài.

- Thay đổi giọng và tốc độ của bài hát (vận dụng tương tự với bài Tập đọc nhạc): khi ôn tập bài hát, giáo viên sẽ đệm đàn và yêu cầu học sinh lần lượt trình bày bài hát đó ở giọng khác nhau cũng như ở tốc độ khác nhau, học sinh cần nhận xét được rằng, hát ở giọng nào và tốc độ nào là phù hợp. Ví dụ ôn tập bài Reo vang bình minh (Lưu Hữu Phước):

            Lần thứ nhất, giáo viên đệm đàn ở giọng Rê trưởng, tốc độ chậm; Lần thứ hai đệm ở giọng Mi trưởng, tốc độ trung bình; Lần thứ ba đệm ở giọng Pha trưởng, tốc độ nhanh.

            Kết quả mong muốn: học sinh nhận xét rằng, hát ở lần thứ hai là phù hợp cả về cao độ và tốc độ.

- Sử dụng tranh ảnh để củng cố bài hát: giáo viên đưa ra một số bức tranh (hoặc ảnh) minh họa cho bài hát, học sinh cần phải xếp chúng theo trình tự phù hợp với nội dung của bài hát. Ví dụ xếp 5 bức ảnh sau cho phù hợp với trình tự nội dung của bài Em yêu hoà bình (Nguyễn Đức Toàn):

Ảnh dòng sông

Ảnh bờ tre

Ảnh cánh đồng lúa

Ảnh đàn cò bay

Ảnh mái trường

            Kết quả của bài tập là:

Kết quả của bài tập là:

Lời bài hát Em yêu hoà bình	Thứ tự phù hợp của 5 bức ảnh
Em yêu hoà bình, yêu đất nước Việt Nam, yêu từng gốc đa bờ tre đường làng. Em yêu xóm nhỏ nơi mà em khôn lớn, yêu những mái trường rộn rã lời ca. Em yêu dòng sông hai bên bờ xanh thắm, dòng nước êm trôi lắng đọng phù sa. Em yêu cánh đồng thơm mùi hương lúa, giữa đám mây vàng có đàn cò trắng bay xa.	Ảnh bờ tre Ảnh mái trường Ảnh dòng sông Ảnh cánh đồng lúa Ảnh đàn cò bay

Một biến thể khác là khi dạy bài hát mới hoặc ôn tập bài hát, để giúp học sinh thuộc lời ca, giáo viên có thể đưa ra một số bức ảnh minh họa, dưới mỗi bức là một câu hát (trình diễn như đoạn phim với các hình ảnh và lời ca nối tiếp nhau). Ví dụ dùng những hình ảnh và lời ca dưới đây để củng cố bài Tuổi đời mênh mông(Trịnh Công Sơn):

b) Hoạt động học tập của học sinh

            Những hoạt động học tập của học sinh và đặc điểm của chúng:

Hoạt động học tập nhằm thu nhận thông tin	Hoạt động học tập nhằm củng cố thông tin và phát huy tư duy sáng tạo
- Nghe giáo viên giảng bài. - Đọc sách giáo khoa, tài liệu. - Quan sát tranh ảnh, đồ dùng dạy học. - Xem băng đĩa.	- Trả lời câu hỏi của giáo viên, của bạn học. - Đặt câu hỏi cho giáo viên và bạn học. - Làm bài tập, thực hành sáng tạo. - Viết đoạn văn, bài thơ, vở kịch. - Vẽ tranh. - Tham gia trò chơi. - Trình diễn. - Tưởng tượng.

Như vậy, để phát huy năng lực sáng tạo của học sinh, giáo viên cần tổ chức cho các em được đặt câu hỏi, trả lời, viết bài, vẽ tranh, làm bài tập, thảo luận, thực hành, hoạt động, trò chơi,… qua đó hình thành nhiều ý tưởng và hoạt động mới mẻ. Đương nhiên, mọi hoạt động học tập của học sinh đều do giáo viên tổ chức, yêu cầu hoặc hướng dẫn thực hiện. Với môn Âm nhạc, các hoạt động sau sẽ giúp các em từng bước phát triển năng lực sáng tạo.

- Sáng tạo động tác nhảy múa: giáo viên nên bắt đầu từ việc khuyến khích học sinh thể hiện những động tác phản ứng tự nhiên khi nghe nhạc (đung đưa, lắc lư, nhún nhảy, gõ nhịp…), tiếp đến là học sinh lựa chọn động tác múa (do giáo viên gợi ý) phù hợp với tính chất bài hát, cuối cùng là các em tự sáng tạo động tác nhảy múa.

- Viết lời mới cho bài hát hoặc bài Tập đọc nhạc: là hoạt động có thể áp dụng cho học sinh từ lớp 3 trở lên, giáo viên nên bắt đầu hướng dẫn các em (cá nhân, cặp đôi hoặc nhóm nhỏ) tập viết lời cho một câu hát ngắn rồi đến câu hát dài hơn. Việc này gồm các bước: giúp học sinh nắm vững giai điệu bản nhạc, hướng dẫn các em chọn chủ đề, chọn từ có với dấu thanh (huyền, sắc, nặng, hỏi, ngã, không dấu) phù hợp với giai điệu.

Tuỳ thời gian và năng lực của học sinh, giáo viên nên hướng dẫn các em viết lời cho bài dân ca hoặc bài hát nước ngoài. Hạn chế viết lời cho bài hát thiếu nhi, vì phần âm nhạc và lời ca của chúng đã rất hoà quyện.

- Dàn dựng và trình bày bài hát: với học sinh từ lớp 4 trở lên, giáo viên nên dành cho các em nhiều sự tự do hơn khi lựa chọn hình thức trình bày (đơn ca, song ca, tốp ca), lựa chọn cách hát (hát nối tiếp, đối đáp, hát có lĩnh xướng, hát bè, hát đuổi…), lựa chọn cách gõ đệm và sáng tạo động tác nhảy múa minh họa cho bài hát. Bên cạnh đó, cũng nên khuyến khích học sinh thể hiện sự tìm tòi trong cách nhắc lại đoạn nhạc, câu nhạc, sáng tạo trong cách mở đầu và kết thúc bài hát.

- Hát kết hợp vỗ tay theo cặp đôi: hai học sinh đứng đối diện, vừa hát vừa sáng tạo động tác vỗ tay sao cho phù hợp với nhịp điệu và nội dung của bài hát. Hoạt động này nâng cao sự hợp tác và năng lực sáng tạo của học sinh, các em có thể nghĩ ra nhiều cách vỗ tay rất độc đáo và hấp dẫn. Thậm chí ở mỗi câu hát, các em lại áp dụng từng kiểu vỗ tay khác nhau. Một ví dụ về cách vỗ tay theo nhịp  với bài Đếm sao, 2 em vừa hát vừa vỗ tay theo cách sau:

+ Câu hát thứ nhất: phách 1 từng em vỗ hai tay vào nhau, phách 2, 3 vỗ nhẹ lòng bàn tay của mình vào tay bạn.

+ Câu hát thứ hai: phách 1 từng em vỗ hai tay vào nhau, phách 2 vỗ nhẹ lòng bàn tay của mình vào tay bạn, phách 3 vỗ nhẹ lưng bàn tay của mình vào tay bạn.

+ Câu hát thứ ba: phách 1 từng em vỗ hai tay vào nhau, phách 2, 3 vỗ nhẹ lòng bàn tay phải của mình vào tay bạn. Lần tiếp theo, thực hiện với tay trái.

+ Câu hát thứ tư: phách 1 từng em vỗ hai tay vào nhau, phách 2 vỗ nhẹ lòng bàn tay phải của mình vào tay bạn, phách 3 vỗ nhẹ lưng bàn tay phải của mình vào tay bạn. Lần tiếp theo, thực hiện với tay trái.

- Diễn đạt nội dung bài hát bằng đoạn văn, bài thơ, câu chuyện hoặc vở kịch: học sinh viết lời của bài hát dưới dạng một đoạn văn, một bài thơ, viết lời giới thiệu hoặc cảm nhận về bài hát. Ví dụ khi ôn tập bài Tiếng ve gọi hè (Trịnh Công Sơn), chúng tôi đã yêu cầu học sinh diễn đạt lời bài hát này bằng đoạn văn, đây là một trong những kết quả thu được.

Lời bài hát Tiếng ve gọi hè	Học sinh viết lời ca dưới dạng đoạn văn
Khắp phố phường tiếng ve kêu hè hè hè, và trong những tàn lá ve kêu hè hè hè. Chạy theo tiếng ve từng cơn mưa về, giọt mưa âm vang trên lá tiếng ve bay dày trong gió, giọt mưa long lanh trên những cánh hoa phượng thắm như màu ngọn cờ. Em đón mừng tiếng ve những ngày đầu mùa, và em vẫy chào tiếng ve sau một mùa hè.	Mùa hè đã về, tiếng ve râm ran trong những tàn lá, suốt con phố dài. Những giọt mưa rơi trên sân trường, lẫn vào đó có cả tiếng ve trong gió. Em yêu những giọt mưa đọng trên cánh hoa phượng, em chờ đón tiếng ve trong mỗi mùa hè.

Giáo viên cần nhắc học sinh lưu ý khi viết lời bài hát dưới dạng đoạn văn, bài thơ: các em cần lựa chọn nội dung hoặc hình ảnh tiêu biểu của bài hát; thể hiện sự sáng tạo trong cách dùng ngôn ngữ; viết ngắn gọn và có cảm xúc.

- Vẽ tranh minh họa: Khi học hát, nghe nhạc hoặc nghe câu chuyện âm nhạc, giáo viên nên động viên học sinh vẽ tranh để diễn tả cảm nhận của mình. Hoạt động này phát huy trí tưởng tượng phong phú và năng lực mĩ thuật của các em.

            Học sinh có nhu cầu vẽ những bức tranh thể hiện sở thích của mình như các nhân vật yêu thích, minh họa câu chuyện cổ tích, các loài vật, cảnh thiên nhiên… Học sinh Tiểu học rất thích vẽ minh họa còn học sinh Trung học cơ sở thường chỉ minh họa những hình ảnh gì cần phải minh họa.

Muốn vẽ tranh minh họa, giáo viên cần nhắc học sinh chú ý tới những hình ảnh, tình tiết in đậm nét trong trí tưởng tượng của mình. Các em có thể vẽ bằng bút chì, bút mực, bằng một hoặc nhiều màu, có thể vẽ phác thảo hoặc vẽ chi tiết. Với các bức vẽ của học sinh, giáo viên không nên đánh giá về kĩ thuật vẽ mà nên tập trung nhận xét về trí tưởng tượng, sự sáng tạo và cảm xúc của các em với tác phẩm.

- Xây dựng hình tiết tấu hoặc sáng tác giai điệu: với học sinh Trung học cơ sở, khi dạy về các loại nhịp , , ,  hoặc các kí hiệu âm nhạc, giáo viên yêu cầu các em làm bài tập xây dựng hình tiết tấu và sáng tác giai điệu. Học sinh thực hiện một số bài tập có độ khó từ thấp đến cao. Ví dụ về một số bài tập.

+ Bài tập 1: Dùng 1 nốt trắng, 4 nốt đen, 4 nốt móc đơn để xây dựng hình tiết tấu gồm 4 nhịp .

Mục tiêu của bài tập để học sinh xây dựng hình tiết tấu dựa vào những nốt nhạc cho trước, giống như ghép vần từ những chữ cái. Với những nốt nhạc trên, các em sẽ làm được bài tập với nhiều kết quả khác nhau.

+ Bài tập 2: Dùng 1 nốt trắng, 4 nốt đen, 4 nốt móc đơn để viết 4 nhịp, đưa tiết tấu này lên không nhạc với cao độ tự chọn.

+ Bài tập 3: Viết 4 nhịp với các nốt nhạc tự chọn về cao độ và trường độ.

+ Bài tập 4: Viết 8 nhịp với các nốt nhạc tự chọn về cao độ và trường độ, trong đó sử dụng các kí hiệu: dấu lặng đen, lặng đơn, dấu nối, dấu chấm dôi.

Giáo viên nên hướng dẫn học sinh thực hiện bài tập từ dễ đến khó, để các em biết cách làm phù hợp với khả năng. Nếu có điều kiện, giáo viên đàn những giai điệu do học sinh sáng tác thậm chí là đựa lời cho nét nhạc đó, các em sẽ thấy hứng thú với bài tập này và có thêm kinh nghiệm để viết giai điệu được hay hơn.

- Sáng tác câu chuyện âm nhạc: giáo viên đưa ra các nhân vật, khuyến khích học sinh sáng tạo câu chuyện xung quanh những nhân vật đó. Ví dụ, em hãy sáng tác một câu chuyện âm nhạc dựa vào các nhân vật: một người hát rong, một gia đình giàu có, một em bé nghèo…

Biến thể khác là giáo viên kể câu chuyện âm nhạc, khi đến đoạn kết thì tạm dừng lại để học sinh đoán về đoạn kết đó.

- Phổ nhạc cho câu thơ hoặc đọc thơ theo tiết tấu: giáo viên đưa ra 1-2 câu thơ ngắn, đề nghị học sinh tự hát lên hoặc đọc chúng theo tiết tấu.

- Sáng tác bài hát: khi học bài hát theo chủ đề nào đó, giáo viên đề nghị học sinh tập sáng tác bài hát với cùng chủ đề. Trong thực tế, nhiều học sinh đã sáng tác được những bài hát hoàn chỉnh, bài hát của các em thể hiện sự hồn nhiên, trong sáng với cảm xúc chân thật, sinh động. Chúng ta cần trân trọng thành quả lao động của học sinh, vì qua những hoạt động này, âm nhạc sẽ ghi lại dấu ấn sâu đậm trong nhận thức của các em.

            Một vài lưu ý giáo viên: nên sử dụng hoạt động nào phù hợp với năng lực của mình và điều kiện dạy học cụ thể; nên vận dụng từ những hoạt động đơn giản đến phức tạp; cần động viên và sử dụng sản phẩm sáng tạo của học sinh theo cách tích cực, ví dụ như dùng lời hát do học sinh sáng tác và trình bày trước lớp để động viên, khuyến khích sự sáng tạo của các em.

            Để có một tiết dạy độc đáo và sáng tạo, giáo viên cần thực hiện theo ba bước. Thứ nhất là nắm vững nội dung và tìm các ý tưởng độc đáo, sáng tạo. Thứ hai và chuẩn bị phương tiện cho phù hợp với ý tưởng đó. Thứ ba là thực hiện tiết dạy độc đáo, sáng tạo. Không thể có một tiết dạy xuất sắc nếu giáo viên bỏ đi một trong các bước trên.

 

 

                                    Trần Thị Trang